Techniczna kontrola zapór realizowana jest w Polsce od 1960 roku. Przez ponad już 60 lat bierze w nich udział – w różnych formach i zakresie – Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej. W 2011 roku w nowelizacji ustawy Prawo wodne do życia powołano Państwową Służbę ds. Bezpieczeństwa Budowli Piętrzących (PSBBP) i zgodnie z zapisami służbę tę pełni IMGW-PIB. W strukturach Instytutu zadania statutowe w zakresie PSBBP realizuje Centrum Technicznej Kontroli Zapór (CTKZ).
AUTOR: Maciej Sieinski IMGW-PIB/Centrum Technicznej Kontroli Zapór
Do zadań Państwowej Służby ds. Bezpieczeństwa Budowli Piętrzących należy prowadzenie badań i pomiarów pozwalających na wykonywanie ocen stanu technicznego budowli piętrzących I lub II klasy należących do Skarbu Państwa, opracowanie ocen stanu technicznego i stanu bezpieczeństwa dla tych budowli, prowadzenie baz danych dotyczących budowli piętrzących i przygotowywanie raportu o stanie bezpieczeństwa budowli.
Ponieważ techniczna kontrola zapór jest wielokierunkowym działaniem zespołowym, o szerokim zakresie obowiązków ustawodawczych, w CTKZ funkcjonują biura i wydziały odpowiedzialne za poszczególne etapy i zagadnienia wykonywania ocen. W Centrum pracują geodeci, geotechnicy, chemicy, specjaliści w zakresie batymetrii, inspekcji sieci pomiarowych czy drenaży, pracownicy administracyjni oraz oczywiście specjaliści z uprawnieniami budowlanymi, którzy tworzą produkt finalny jakim jest ocena stanu technicznego i stanu bezpieczeństwa.
Z zakresu geodezji realizowane są wszelkie zadania, jakie wiążą się z wyznaczeniem przemieszczeń i odkształceń budowli hydrotechnicznych. Prace takie prowadzone są na etapie projektowania obiektu, w czasie jego budowy i we wszystkich fazach eksploatacji.
Biuro Geotechniki i Jakości Betonów Budowli Hydrotechnicznych wykonuje badania rodzaju i stanu zagęszczenia podłoża i korpusów budowli, badania makroskopowe i laboratoryjne pobranych próbek gruntu, badania stateczności skarp, a także badania jakościowe betonów.
W Wydziale Badań Specjalistycznych realizowane są inspekcje oraz płukanie zarówno systemów drenarskich, jak i sieci piezometrycznych. Prowadzone są również badania kierunków i prędkości filtracji przez korpus budowli hydrotechnicznych, a także badania podwodne i batymetryczne.
W Wydziale Chemii wykonywane są badania w zakresie wskaźników jakości decydujących o agresywności chemicznej wody na beton budowli hydrotechnicznych, związków odpowiadających za eutrofizację zbiorników wodnych, wskaźników fizyko-chemicznych i zanieczyszczających (np. metale ciężkie) decydujących o jakości wody, oznaczania zawartości metali ciężkich i niebezpiecznych związków organicznych, w tym substancji priorytetowych, decydujących o tym, czy osady denne, jako urobek, są zanieczyszczone, oznaczania innych wskaźników (np. żelazo, materia organiczna) określających właściwości fizyczne i sorpcyjne osadów.
CTKZ wykonuje oceny stanu technicznego i stanu bezpieczeństwa budowli stale piętrzących wodę oraz wałów przeciwpowodziowych. Średnio rocznie prace prowadzone są dla 90 zespołów budowli hydrotechnicznych i 650 km obwałowań klasy I lub II nalężących do Skarbu Państwa, a także około 34 ZBH należących do podmiotów komercyjnych. Dzięki posiadanej kadrze z uprawnieniami budowlanymi do pełnienia samodzielnych funkcji w budownictwie, Centrum może przeprowadzać i przeprowadza kontrole stanu technicznego tychże budowli.
Jednym z obiektów, który podlega regularnym badaniom i ocenom w ramach PSBBP jest zespół budowli hydrotechnicznych Jeziorsko. Zbiornik wodny, zlokalizowany na rzece Warcie, oddano do użytku w 1986 roku. Zapora czołowa, o długości 2730 m i wysokości 12 m, przegradza dolinę rzeki w km 484+300, na wysokości wsi Skęczniew, tworząc wraz z zaporami bocznymi, przegradzającymi doliny rzek Pichny i Teleszyny, zbiornik o powierzchni 42,6 km2 przy maksymalnym piętrzeniu (121,50 m n.p.m.). Trzecia z zapór bocznych powstała wyłącznie w celu ochrony zabytkowego kościoła w Siedlątkowie, znajdującego się na prawym brzegu. Zespół budowli hydrotechniczny Jeziorsko tworzą ponadto dwie zapory cofkowe wraz z pompowniami, zabezpieczające tereny powyżej zbiornika przed spiętrzeniami wezbraniowymi oraz przełożone koryto rzeki Pichny z hydrowęzłem w Skęcznie.
Pierwotnie zbiornik miał pełnić rolę przeciwpowodziową, redukując przepływy wezbraniowe, szczególnie w okresach wiosennych i letnich, a także uzupełniać niedobory wody w okresach przepływów niżówkowych. Obecnie Jeziorsko spełnia funkcje, jakie przed nim postawił jego pomysłodawca i projektant – Józef Głuszak. Co roku pokrywa niedobory wody w okresach niskich przepływów. W trakcie powodzi w maju 2010 r., kiedy wystąpił maksymalny odnotowany w historii eksploatacji dopływ 482 m3/s, a odpływ ze zbiornika wynosił ok. 360 m3/s, wydatnie wypłaszczona została fala wezbrania. Zapora pełni również funkcję energetyczną. Turbiny elektrowni wodnej Jeziorsko, wybudowanej na prawym brzegu rzeki, wykorzystują powstały w wyniku spiętrzenia spadek do produkcji energii elektrycznej. Moc instalowana elektrowni to niespełna 4,9 MW. Do 2017 roku wodę ze zbiornika wykorzystywano również dla potrzeb chłodniczych elektrowni „ADAMÓW” w Turku. Na terenie gmin przyległych powstaje infrastruktura turystyczna aktywując w ten sposób kolejną dodatkową funkcję zbiornika.
Należy również nadmienić, że tereny, na których zlokalizowany jest zbiornik są domem dla wielu gatunków zwierząt, utworzono tu także obszar NATURA 2000. Zespół budowli hydrotechnicznych wpisał się w lokalny ekosystem, zyskując jednocześnie miano Sieradzkiego Morza.
Zdjęcie główne: Justin Wolff | Unsplash
