Naukowcy poszukują innowacyjnych sposobów na ochronę zasobów wodnych i bioróżnorodności na całym kontynencie. Oba obszary są niezbędne dla życia ludzi i dobrobytu gospodarek europejskich, tymczasem są coraz bardziej narażone na silne presje.
Artykuł został pierwotnie opublikowany w Horizon, czasopiśmie UE poświęconym badaniom i innowacjom: https://projects.research-and-innovation.ec.europa.eu/en/horizon-magazine/going-flow-water-becomes-economic-and-biodiversity-driver-europe
Na równinach Crau w południowej Francji prowadzone są pionierskie badania nad sposobami oszczędzania wody, które pozwalają lokalnym rolnikom sprzedawać lub kupować prawa do wody w czasie suszy i wydajniej ją dystrybuować. W sytuacjach niedoboru zachęca się ich do ograniczenia zużycia wody lub korzystania z zachowanych wspólnych wód gruntowych. Rolnicy są również proszeni o ustalenie minimalnej ceny, jaką są skłonni zapłacić za dodatkową wodę oraz jaką zaakceptują w zamian za ograniczenie zużycia wody.
Eksperyment w Crau jest jednym z sześciu żywych laboratoriów utworzonych w ramach projektu GOVAQUA rozpoczętego w 2023 roku. Zespół badawczy dzieli się innowacyjnymi modelami zarządzania wodą z lokalnymi społecznościami, aby promować zrównoważone i sprawiedliwe korzystanie z zasobów.
„Żywe laboratoria łączą różne formy wiedzy i pomysłów, a następnie umożliwiają wprowadzenie ich w życie”. – tłumaczy Suvi Sojamo z Fińskiego Instytutu Środowiska, która zarządza zespołem GOVAQUA składającym się z przedstawicieli 12 organizacji z Francji, Niemiec, Holandii, Rumunii, Hiszpanii i Wielkiej Brytanii.
Cenny zasób
Podczas studiów z zakresu nauk o środowisku i politologii Sojamo odkryła, że woda jest często pomijanym tematem w jej ojczystej Finlandii, jednym z krajów o największych zasobach wodnych w Europie.
„Traktujemy wodę jako coś oczywistego”. – wyjaśnia. – „Ale podczas studiów poznałam ludzi, którzy rozumieli krytyczną rolę tego zasobu i przewidzieli, że dostęp do wody będzie poważnym wyzwaniem na całym świecie, również w Europie”.
Jak informuje Europejska Agencja Środowiska, rzeki, jeziora, morza i wody podziemne na Startym Kontynencie znajdują się pod coraz większą presją – główne problemy to zanieczyszczenie, nadmierna eksploatacja i negatywne konsekwencje zmiany klimatu. W lipcu tego roku Komisja Europejska rozpoczęła kampanię #WaterWiseEU, aby zwiększyć świadomość na temat zasobów wodnych i do 2050 roku zbudować odporność społeczną i ekonomiczną krajów UE na zagrożenia związane z wodą.
Aby sprostać tym wyzwaniom, w ramach projektu GOVAQUA opracowano listę dobrych praktyk, wraz z planem działania dla decydentów, przedsiębiorstw i społeczeństw, które mają zainicjować szersze zmiany w całej Europie. Jak powiedziała Sojamo, działania zespołu ukierunkowane są na rozwiązanie kluczowych problemów związanych z użytkowaniem wody, takich jak produkcja żywności, wytwarzanie energii elektrycznej i ochrona przyrody.
Woda jako siła napędowa gospodarki
Kolejne żywe laboratorium projektu GOVAQUA znajduje się w rejonie Dunavăț, w delcie Dunaju w Rumunii. Tutaj nacisk położony jest na przywrócenie terenów podmokłych, które przez dziesięciolecia osuszano i niszczono na potrzeby rolnictwa. Jeżeli się to uda, odzyskane mokradła, bagna i torfowiska mogą odegrać kluczową rolę w ochronie lokalnych społeczności przed rosnącym zagrożeniem suszy.
„Z punktu widzenia środowiska tereny podmokłe są bezcenne”. – powiedziała Codruța Savu, ekspert ds. polityki w WWF Romania, która kieruje Living Lab Dunavăț. Oprócz zwiększenia dostępności wody w okresach suszy, odbudowa terenów podmokłych pozwoli utrzymać tradycyjne źródła dochodów, czyli rybołówstwo i zbiór trzciny, które są kluczowe dla miejscowej gospodarki. Pomoże to również zachować bioróżnorodność regionu i uzyskać dodatkowe korzyści ekonomiczne dzięki turystyce. – „Oczekuje się, że tereny podmokłe przyciągną więcej turystów, a mieszkańcy otrzymają nowe możliwości zarobkowania, dzięki takim zajęciom jak obserwacja ptaków i wycieczki z przewodnikiem”.
Powiązania w bioróżnorodności
Soile Kulmala z Fińskiego Instytutu Środowiska koordynuje równoległą inicjatywę badawczą finansowaną przez UE o nazwie BIONEXT, która na nowo przygląda się interakcjom ludzi z naturą, ze szczególnym uwzględnieniem bioróżnorodności. Podkreśla ona ważną rolę bioróżnorodności w takich obszarach, jak produkcja żywności, regulacja klimatu, zdrowie ludzi i jakość wody.
„W BIONEXT stawiamy bioróżnorodność w centrum wszystkiego”. – powiedziała Kulmala, która nazywa to podejście biodiversity nexus i określa jako różnorodne, powiązane relacje między ludźmi a naturą. Do sierpnia 2026 roku zespół badawczy, w którego skład wchodzą naukowcy z Belgii, Czech, Niemiec, Grecji, Holandii, Rumunii i Wielkiej Brytanii, zamierza zbadać, w jaki sposób działalność człowieka wpływa na przyrodę, w tym wodę, a także jak zmiany w środowisku oddziałują na człowieka. Głównym celem zespołu BIONEXT jest zachęcenie decydentów do uwzględnienia bioróżnorodności w procesie podejmowania decyzji.
„Naszym zadaniem jest opracowanie wytycznych i zaleceń dotyczących transformacyjnych zmian w systemach i politykach, aby osiągnąć bardziej zrównoważoną przyszłość”. — powiedziała Kulmala.
Kluczowym narzędziem do podejmowania decyzji, nad którym pracują naukowcy, jest aplikacja o nazwie BIONEXT Pathways. Będzie ona wykorzystywać złożone metody analityczne do przetwarzania danych i oceny ustaleń dostarczonych przez ekspertów ds. bioróżnorodności. Aplikacja pomoże użytkownikom w eksploracji i wdrażaniu strategii wspierających bioróżnorodność i tworzących zdrowsze środowisko. Będzie się opierała na rzeczywistych przykładach i przedstawi kilka opcji rozwiązania danego problemu, z których każda ma swoje zalety i wady.
Kulmala, która od 2004 r. pracuje jako badaczka i wykładowczyni uniwersytecka, jest bardzo zaangażowana w ochronę różnorodności biologicznej. Wspomina, jak przekazała pieniądze otrzymane z okazji ukończenia studiów na rzecz Fińskiej Fundacji Dziedzictwa Naturalnego. Pomogło to uratować część starożytnego lasu Häme na północ od Helsinek.
Ryzyka i szanse
Jak powiedziała Kulmala, interakcje człowieka z naturą często negatywnie wpływają na wodę, środowisko i bioróżnorodność. Naukowcy z BIONEXT odkryli, że produkcja energii może powodować brązowienie wody lub eutrofizację, co szkodzi ekosystemom wodnym i wpływa na rybołówstwo. Są też dobre informacje. Zespół pod przewodnictwem Soile Kulmali ustalił, że ponad 30 proc. naszych interakcji z naturą może przynieść pozytywne zmiany. Należą do nich promowanie nowych praktyk rolniczych przyjaznych bioróżnorodności oraz bardziej zrównoważonej diety z mniejszą ilością mięsa, jak również przywracanie lasów i torfowisk. Istotny impulsem do dalszych zmian jest unijna dyrektywa Nature Restoration Law, w której zapisano wiążące cele przywrócenia do 2030 roku 20 proc. zdegradowanych ekosystemów lądowych i morskich.
