TEMPERATURA POWIETRZA
Średnia obszarowa temperatura powietrza w lipcu 2024 r. wyniosła w Polsce 20,3°C i była o 1,5 stopnia wyższa od średniej wieloletniej dla tego miesiąca (klimatologiczny okres normalny 1991- 2020). Tegoroczny lipiec należy zaliczyć do miesięcy bardzo ciepłych termicznie. Najcieplejszym regionem Polski było Podkarpacie, gdzie średnia obszarowa temperatura powietrza wyniosła 21,7°C (wyższa o 2,3 stopnia od normy), a najchłodniejszym – Pobrzeża (18,7°C; 0,6 stopnia powyżej normy). Obszarami, gdzie warunki termiczne sklasyfikowano jako ekstremalnie ciepłe (poza Podkarpaciem) były Wyżyny oraz Karpaty, ze średnią temperaturą odpowiednio 21,0°C oraz 20,2°C.
Według klasyfikacji rangowej średniej temperatury miesięcznej, obejmującej okres od 1951 r., lipiec 2024 r. plasuje się na 6. pozycji. Był on chłodniejszy o 1,7 stopnia od najcieplejszego lipca 2006 r. Najchłodniejszy od początku II połowy XX wieku był lipiec 1979 r., kiedy średnia obszarowa temperatura powietrza wyniosła zaledwie 14,7°C.
Przestrzenne zróżnicowanie temperatury powietrza w lipcu pokazuje, że wartości średniej miesięcznej temperatury powietrza na całym obszarze kraju rosły z północnego zachodu ku południowemu wschodowi. Najcieplej pod względem średniej temperatury powietrza było w Warszawie (22,1°C), Rzeszowie (22,0°C) oraz Tarnowie i Sandomierzu (21,8°C), najchłodniej w Łebie (18,3°C) i Zakopanem (18,0°C). W szczytowych partiach pasm górskich średnie miesięczne wartości temperatury były oczywiście najniższe (Kasprowy Wierch: 11,3°C, Śnieżka: 11,0°C).
Wartości anomalii, tj. odchyleń od wartości wieloletnich średnich miesięcznych z okresu 1991-2020, zawierały się w granicach od 0,0°C do +2,7°C. Najwyższe anomalie dodatnie zaznaczyły się wyraźnie w południowo-wschodniej części kraju. Obszar chłodniejszy obejmował jedynie część północno-zachodnią.
Najwyższą wartość temperatury powietrza (36,5°C) odnotowano 10 lipca we Wrocławiu (informacja dotyczy jedynie stacji synoptycznych). Warto odnotować, że 10 oraz 11 lipca maksymalne (zanotowane w lipcu 2024) wartości temperatur wystąpiły na prawie wszystkich stacjach synoptycznych. Na Kasprowych Wierchu oraz Śnieżce zanotowano 20,4°C. Najniższa wartość temperatury powietrza (6,5°C) wystąpiła 30 lipca w Jeleniej Górze; w górach 29 lipca na Kasprowym Wierchu oraz 2 lipca na Śnieżce termometr pokazał 2,5°C. Generalnie na wszystkich stacjach najchłodniejszymi okresami były 2-6 lipca oraz 26-31 lipca.
Przestrzenne zróżnicowanie wartości kwantyla 95% maksymalnej dobowej temperatury powietrza jest zbliżone do rozkładu przestrzennego wartości średnich. Natomiast przestrzenny rozkład wartości kwantyla 5% temperatury cechuje silne zróżnicowanie najniższych wartości temperatury minimalnej na obszarze kraju, nie pozwalając na identyfikację spójnego wzorca jej zróżnicowania.
Zmienność średniej dobowej temperatury powietrza w Polsce od stycznia 2024 roku
Na początku stycznia oraz w 3. dekadzie miesiąca zaznaczyły się wyraźne okresy z wartościami temperatury znacznie przewyższającymi wartości średnie z wielolecia. Należy przy tym zaznaczyć, że nie zostały przekroczone wartości kwantyla 95%, tak więc nie możemy mówić o falach ciepła. Pod koniec 1. dekady stycznia zaznaczył się natomiast stosunkowo krótki epizod chłodu, a średnia obszarowa temperatura powietrza spadła poniżej wartości kwantyla 5%. W drugiej dekadzie miesiąca wartości temperatury powietrza oscylowały wokół wartości oczekiwanych z wielolecia 1991-2020.
W lutym miała miejsce kontynuacja i intensyfikacja warunków termicznych z końca stycznia, a wartości średniej dobowej temperatury powietrza niemalże przez cały miesiąc oscylowały w okolicach kwantyla 95%. Należy podkreślić, że zanotowano cztery kilkudniowe epizody z wartościami temperatury przekraczającymi tę wartość, a więc można je nazwać falami ciepła. Jak już wcześniej nadmieniono, przez cały miesiąc wartości średniej dobowej temperatury powietrza nie spadły poniżej wartości średnich wieloletnich (1991-2020).
W przebiegu średniej obszarowej temperatury powietrza w marcu można zauważyć znaczne wahania, przy czym należy podkreślić, że większość notowanej zmienności zaznaczała się powyżej wartości przeciętnych. Jedynie w pierwszej dekadzie oraz na początku drugiej połowy miesiąca wystąpiły dni o wartościach dobowej temperatury powietrza niższych niż średnia wieloletnia. Na uwagę zasługuje zanotowane pod koniec miesiąca znaczne przekroczenie (o kilka stopni) wartości kwantyla 95%, które trwało kilka dni, a więc okres ten jednoznacznie można. sklasyfikować jako falę ciepła
Kwiecień charakteryzował się znaczną zmiennością warunków termicznych. Na początku miesiąca zanotowano wartości znacznie przekraczające wartości kwantyla 95% temperatury powietrza. Sytuacja taka utrzymywała się przez kilka dni i możemy mówić o wystąpieniu fali ciepła. W połowie miesiąca nastąpił znaczny spadek temperatury powietrza, a na przełomie drugiej i trzeciej dekady wartości spadły poniżej kwantyla 5%. Ostatnie kilka dni kwietnia to ponowny szybki wzrost temperatury, z wartościami przekraczającymi w ostatnich dniach miesiąca wartości kwantyla 95%.
Na początku maja wystąpiło maksimum wzrostu temperatury, który rozpoczął się w ostatnich dniach kwietnia, przy czym już w pierwszym tygodniu miesiąca zaznaczył się równie szybki spadek wartości. Zatrzymał się on w połowie 1. dekady miesiąca nieco poniżej wartości średnich z wielolecia. Z początkiem 2. dekady maja zaznaczył się stopniowy wzrost wartości średniej obszarowej temperatury powietrza w Polsce, a najwyższe wartości zanotowano w ostatniej dekadzie miesiąca. Na podkreślenie zasługuje fakt, że tym razem nie przekroczono wartości 95% kwantyla temperatury powietrza z wielolecia, tak więc końcówka maja, mimo że bardzo ciepła, nie może być uważana za anomalną.
Czerwiec charakteryzował się znaczną zmiennością warunków termicznych. W 1. dekadzie miesiąca temperatura oscylowała w pobliżu średniej wieloletniej, na początku drugiej dekady zanotowano znaczny spadek do wartości zbliżonych do kwantyla 5%. Chłodny epizod był krótkotrwały i w połowie miesiąca wartości przekroczyły średnie wieloletnie i do końca miesiąca nie spadły poniżej. W końcówce miesiąca wyraźnie zaznaczył się kilkudniowy epizod z temperaturą przekraczającą wartości 95% kwantyla, jednoznacznie wskazując, że okres ten może zostać zaklasyfikowany jako fala ciepła.
Pierwsze dni lipca to spadek temperatury w kierunku średnich wieloletnich wartości. Kolejne dni przyniosły wyższe wartości średniej dobowej temperatury, która pod koniec 1. dekady miesiąca przekroczyła próg kwantyla 95% i tym samym odnotowano najwyższa średnią dobową temperaturę w Polsce od początku roku. W kolejnych dniach wartości temperatury wykazywały tendencje spadkową. Ostatnie dni miesiąca charakteryzują wartości zbliżone do średniej wieloletniej.
W Polsce na przestrzeni ostatnich kilkudziesięciu lat obserwujemy silny wzrost temperatury powietrza w lipcu, który wynosi 0,32°C/10 lat (1951-2024). Wartość współczynnika trendu jest zróżnicowana w poszczególnych regionach klimatycznych kraju. Najsilniejszy wzrost temperatury powietrza (od 1951 roku) w lipcu występuje w Karpatach (ponad 2,8°C), najsłabszy na Wybrzeżu (2,1°C).
OPADY ATMOSFERYCZNE
Obszarowo uśredniona suma opadów atmosferycznych w lipcu wyniosła w Polsce 92,2 mm i była zaledwie o 4,5 mm wyższa od normy dla tego miesiąca, określonej na podstawie pomiarów w latach 1991- 2020. Według klasyfikacji Kaczorowskiej miniony lipiec należy zaliczyć do miesięcy w normie opadowej (opady stanowiły 105 proc. normy dla tego miesiąca).
Według klasyfikacji rangowej średniej obszarowej sumy opadów, obejmującej okres od 1951 r., lipiec 2024 r. plasuje się na 31. pozycji, jako miesiąc normalny opadowo. Najbardziej zasobny w opady był lipiec 2011 r. (ze średnią sumą 178,1 mm), najmniej – w 2006 r. (zaledwie 23,9 mm).
Rozkład przestrzenny sumy opadów w lipcu był silnie zróżnicowany. Wyraźnie zaznaczają się obszary o wysokich sumach opadów w Polsce Północnej oraz w Bieszczadach, w Tatrach i na Podhalu. Najwyższe sumy miesięczne odnotowano na Mazurach oraz na stacjach synoptycznych w Helu, Kołobrzegu i Zakopanem (powyżej 150 mm). Z kolei najniższe opady, nieznacznie poniżej 40 mm, wystąpiły w Bielsku-Białej i Sandomierzu. W stosunku do średniej wieloletniej (1991-2020) opady w lipcu 2024 r. zawierały się między mniej niż 40 a nieco ponad 200% normy. Rozkład anomalii odzwierciedlał w znacznym stopniu przestrzenny rozkład opadów.
Skumulowana suma wysokości opadów atmosferycznych od 1 stycznia 2024 roku
Styczeń był miesiącem bardzo wilgotnym (139% normy). W przebiegu skumulowanych sum dobowych średniego obszarowego opadu wyraźnie zaznaczają się dwa krótsze okresy, charakteryzujące się znacznymi sumami opadu (w 1. oraz 3. dekadzie miesiąca). Przez cały miesiąc skumulowane wartości opadu przewyższały wartości wieloletnie, przy czym należy zaznaczyć, że w 2. dekadzie stycznia, jak i pod koniec miesiąca przyrost był wyraźnie wolniejszy.
W lutym kontynuowana była tendencja, która zaznaczyła się w styczniu, a skumulowana suma opadu biegła wyraźnie powyższej średniej wieloletniej. Podkreślić należy, że wartości tego parametru przekroczyły wartości kwantyla 95% z wielolecia już na początku miesiąca i przez cały miesiąc utrzymywały się powyższej tego poziomu.
W marcu tempo przyrostu skumulowanych sum opadu atmosferycznego wyraźnie zwolniło (kontynuowany by trend zaznaczający się od 3. dekady lutego). Od połowy miesiąca wartości oscylowały w pobliżu kwantyla 95% z wielolecia 1991-2020, natomiast pod koniec miesiąca ponownie zaznaczył się okres z niewielkimi sumami dobowymi opadu obszarowego.
W kwietniu kontynuowany był wzrost skumulowanych sum opadu z 2. połowy marca, natomiast samo tempo przyrostu można porównać do wartości przeciętnych notowanych w wieloleciu (1991-2020). Wartości skumulowanych dobowych sum opadu przez cały miesiąc oscylowały w pobliżu kwantyla 95% (1991-2020).
Pierwsza połowa maja charakteryzowała się bardzo niewielkim przyrostem skumulowanej sumy opadu atmosferycznego, co spowodowało znaczący spadek do wartości przeciętnych z wielolecia (w końcówce kwietnia wartości były bliskie 95% kwantylowi). W 2. połowie miesiąca zanotowano stopniowy przyrost skumulowanej sumy opadu, nieco tylko przekraczający wartości średnie z wielolecia 1991-2020. Tempo tego przyrostu było tożsame z notowanym w przebiegu wieloletnim. Od 1951 r. sumy opadów w maju zmniejszyły się o 3,5 mm na rok, co odpowiada ponad 5% normy z lat 1991-2020. Zauważalna jest wyraźna tendencja spadkowa wysokości opadów w maju, która trwa od kilkunastu lat.
W czerwcu, po wyraźnym przyroście skumulowanej sumy opadu, na początku miesiąca notowano równomierny, zgodny z tempem wieloletnim, przyrost skumulowanej sumy opadu. Należy zwrócić uwagę na fakt, że sumy te tylko nieznacznie przeznaczały wartości z wielolecia 1991-2020.
W pierwszych dniach lipca utrzymywała się tendencja z końca czerwca – równomierny, zgodny z tempem wieloletnim przyrost skumulowanej sumy opadu. W 2. dekadzie miesiąca wartości skumulowanej sumy opadu przebiegają znacznie powyżej średniej z wielolecia. W ostatnich dniach lipca przebieg skumulowanych wartości opadu zaczyna zbliżać się do wartości średnich.
Opady atmosferyczne w lipcu 2024 r. charakteryzują się znaczną zmiennością z roku na rok. Na powyższym wykresie anomalii można zaobserwować zarówno bardzo suche, jak i bardzo mokre lipce wstępujące czasem obok siebie. Od ponad 20 lat kontynuowana jest niewielka tendencja spadku wysokości opadów w lipcu, jednak jeśli przeanalizujemy cały okres od 1951 r. nie obserwujemy większych tendencji w sumie opadów atmosferycznych w tym miesiącu.
Klimatyczny Bilans Wodny
Ciekawych informacji dostarcza nam analiza parowania potencjalnego, obliczanego na podstawie standardowych danych meteorologicznych, jak również klimatycznego bilansu wodnego (KBW), będącego różnicą pomiędzy wysokością opadów a wielkością parowania. Ujemne wartości KBW pokazują obszary, na których parowanie przeważa nad opadami i w konsekwencji występuje utrata wilgoci z podłoża. Obszary z najniższymi wartościami parowania w lipcu 2024 r. to Pojezierze Pomorskie oraz obszary górskie (Południowe Sudety i Pogórze Karpackie). W wymienionych regionach wartości parowania nie przekraczały 100 mm. Najwyższe wartości parowania odnotowano w zachodniej części nizin Wielkopolskiej i Śląskiej oraz w południowo-zachodniej części Polski. Klimatyczny Bilans Wodny w lipcu 2024 r. charakteryzuje duża zmienność przestrzenna. Północ kraju odznacza się wartościami lekko dodatnimi lub zbliżonymi do zera. Od pasa Pojezierzy w kierunku południowym aż do obszarów górskich niedobór wilgoci rośnie. Wartości ujemne odznaczają się szczególnie w pasach koryt rzek, gdzie wartości sięgają –90 mm. Obszary górskie charakteryzują się dodatnim klimatycznym bilansem wodnym.
Opracował zespół Zakładu Meteorologii i Klimatologii IMGW-PIB w składzie:
dr Michał Marosz, dr Dawid Biernacik, mgr Klaudia Kusek, mgr inż. Kamila Wasielewska, mgr Michał Kitowski.
