Najnowszy raport Światowej Organizacji Meteorologicznej pokazuje, że w ubiegłym roku pobite zostały wszelkie rekordy w zakresie stężenia gazów cieplarnianych, temperatury powietrza, temperatury i zakwaszenia oceanów, wzrostu poziomu morza, ubytku pokrywy lodowej Antarktyki i topnienia lodowców. W niektórych przypadkach padły wartości wręcz „zatrważające”, a fale upałów, powodzie, susze, pożary i cyklony tropikalne wywróciły do góry nogami życie milionów ludzi, powodując wielomiliardowe straty w gospodarce światowej.
W raporcie WMO State of the Global Climate 2023, który ukazał się na kilka dni przez corocznymi obchodami Światowego Dnia Wody i Światowego Dnia Meteorologii, potwierdzono że rok 2023 był najcieplejszym w historii, a średnia globalna temperatura powietrza wyniosła 1,45 st. Celsjusza powyżej poziomów z okresu przedindustrialnego.
„Nigdy nie byliśmy tak blisko granicy 1,5 stopnia, określonej w Porozumieniu paryskim. To czerwony alarm dla świata”. – powiedziała Profesor Celeste Saulo, Sekretarz Generalna WMO. – „Zmiana klimatu nie objawia się tylko rekordowymi wartościami temperatur. To, czego byliśmy świadkami w 2023 roku, zwłaszcza niespotykane ocieplenie się oceanu, utrata lodu morskiego i topnienie lodowców, wywołuje nasze szczególne zaniepokojenie”.
W ubiegłym roku 90 proc. powierzchni oceanów doświadczyło przynajmniej jednej fali upałów, a średnio zjawisko to dotknęło prawie jedną trzecią ich powierzchni. W wyniku ekstremalnych temperatur w zachodniej części Ameryki Północnej i w Europie zanotowano wyjątkowo intensywnie topnienie lodowców, czego skutkiem był największy od 1950 roku ubytek ogólnej masy tzw. lodowców referencyjnych. Równie dramatyczne zmiany obserwowano wokół Antarktydy, gdzie zasięg lodu morskiego był zdecydowanie najniższy w historii. Pod koniec zimy jego powierzchnia była o milion kilometrów kwadratowych (co odpowiada łącznej wielkości Francji i Niemiec) mniejsza niż w rekordowym roku 2022.
„Kryzys klimatyczny to najważniejsze wyzwanie przed jakim stoi ludzkość”. – dodaje Profesor Saulo. – „Jest jedną z głównych przyczyn pogłębiających się na świecie nierówności, co objawia się pogorszeniem bezpieczeństwa żywnościowego, masowymi przesiedleniami oraz utratą różnorodności biologicznej”.
Raport State of the Global Climate 2023 przygotowuje grunt pod nową kampanię prowadzoną przez Program Narodów Zjednoczonych ds. Rozwoju i WMO, która rozpocznie się 21 marca. Z pewnością będzie także prezentowany w Kopenhadze, gdzie w dniach 21-22 marca odbędzie się spotkanie ministrów ds. klimatu – pierwsze na tak wysokim szczeblu od czasu COP28 – na którym dyskutowane będą m.in. propozycje zwiększenia wkładów NDC (ang. Nationally determined contributions) oraz porozumienie w sprawie finansowania krajowych planów działań.
Najważniejsze wnioski
GAZY CIEPLARNIANE
Koncentracje dwutlenku węgla, metanu i podtlenku azotu osiągnęły w 2022 roku rekordowe poziomy, a dane z poszczególnych punktów pomiarowych wskazują na dalsze wzrosty w 2023 roku. Stężenie CO2 jest obecnie o 50 proc. wyższe niż w epoce przedindustrialnej. Ponieważ czas życia tego gazu w atmosferze jest bardzo długi, temperatury powietrza będą rosły jeszcze przez wiele lat.
TEMPERATURA POWIETRZA
2023 był najcieplejszym rokiem w 174-letnim zapisie pomiarowym. Średnia dziesięcioletnia wartość temperatury w latach 2014–2023 jest o 1,20±0,12 st. Celsjusza wyższa od średniej z lat 1850-1900. Na całym świecie każdy miesiąc od czerwca do grudnia był rekordowo ciepły. Ten długoterminowy wzrost temperatury wynika ze zwiększonego stężenia gazów cieplarnianych w atmosferze. Dodatkowym czynnikiem gwałtownego ocieplenia w latach 2022-2023 było przejście z fazy La Niña do El Niño w połowie roku 2023.
OCEANY
Od kwietnia 2023 roku średnia globalna temperatura powierzchni morza (SST) w każdym miesiącu przekraczała dotychczasowe maksymalne wartości, przy czym rekordy z lipca, sierpnia i września były szczególnie „wyraźne”. Wyjątkowe ocieplenie odnotowano we wschodniej części północnego Atlantyku, w Zatoce Meksykańskiej i na Karaibach, na północnym Pacyfiku oraz na dużych obszarach Oceanu Południowego, gdzie występowały morskie fale upałów.
Średni dzienny zasięg morskich fal upałów w oceanie wynosił 32 proc., znacznie powyżej poprzedniego rekordu sprzed siedmiu lat (23 proc.). Pod koniec 2023 roku większość powierzchni oceanu na świecie między 20°S a 20°N objęta była falami upałów trwającymi nieprzerwanie od początku listopada. Szczególną uwagę zwracają warunki panujące na północnym Atlantyku. Fale upału rozpoczęły się tam wiosną, ich szczyt przypadł na wrzesień, a finalnie utrzymywały się aż do końca roku. Z kolei Morze Śródziemne dotknięte było przez to zjawisko niemal na całej powierzchni już dwunasty rok z rzędu.
POZIOM MORZA
W 2023 roku globalny średni poziom morza osiągnął rekordowo wysoki poziom w wyniku postępującej ekspansji cieplnej oraz topnienia lodu z lądolodów i lodowców. Tempo wzrostu w ciągu ostatnich dziesięciu lat (2014-2023) jest ponad dwukrotnie większe niż to zanotowane w pierwszej dekadzie obserwacji satelitarnych (1993-2002).
LĄDOLODY
Od 2010 roku odnotowano siedem lat z najwyższym ubytkiem pokrywy lodowej Grenlandii i Antarktydy. Średnie tempo utraty masy wzrosło ze 105 gigaton rocznie w latach 1992-1996 do 372 gigaton w latach 2016-2020. W roku hydrologicznym 2022-2023 odnotowano najcieplejsze lato w historii pomiarów na stacji Summit na Grenlandii, o 1,0 st. Celsjusza cieplejsze od poprzedniego rekordu.
LODOWCE
Wstępne dane za rok hydrologiczny 2022-2023 wskazują, że lodowce referencyjne topniały w zastraszającym tempie. W szwajcarskich Alpach lodowce straciły w ciągu ostatnich dwóch lat około 10 proc. swojej objętości. Rekordowe zmiany obserwowano również w zachodniej części Ameryki Północnej. Szacuje się, że w latach 2020-2023 tamtejsze lodowce straciły około 9 proc. swojej objętości, a w ubiegłym roku tempo topnienia było pięciokrotnie wyższe niż w okresie 2000-2019.
EKSTREMALNE ZJAWISKA POGODOWE I KLIMATYCZNE
Cyklon tropikalny Freddy, który w lutym i marcu uderzył w Madagaskar, Mozambik i Malawi, był jednym z najdłużej utrzymujących się cyklonów na świecie. Z kolei majowy cyklon Mocha zapisał się jako najsilniejszy z dotychczas zaobserwowanych w Zatoce Bengalskiej – ponad 1,5 miliona osób musiało opuścić miejsce zamieszkania i tymczasowo przenieść się w bezpieczne regiony. We wrześniu opady związane z cyklonem Daniel wywołały powodzie w Grecji, Bułgarii i Turcji oraz w Libii, gdzie zginęło ponad 5 tysięcy ludzi, a dziesiątki tysięcy zostały pozbawione dachu nad głową.
Wiele rejonów świata – w tym Europę Południową i Afrykę Północną – dotknęły ekstremalne upały. W lipcu temperatura we Włoszech sięgnęła 48,2 st. Celsjusza, a rekordowe wartości odnotowano w Tunisie (49,0°C), Agadirze (50,4°C) i Algierze (49,2°C).
Kanadę dotknął najgorszy sezon pożarów w historii. Ogień strawił 14,9 miliona hektarów, co stanowi ponad siedmiokrotność średniej długoterminowej. Pożary doprowadziły również do poważnego zanieczyszczenia dymem, szczególnie na gęsto zaludnionych obszarach wschodniej Kanady i północno-wschodnich Stanów Zjednoczonych. Najbardziej śmiercionośny pojedynczy pożar miał miejsce na Hawajach, gdzie zginęło co najmniej 100 osób, a straty gospodarcze szacowano na 5,6 miliarda dolarów.
W regionie Wielkiego Rogu Afryki, gdzie od 5 lat trwa niszczycielska susza, przesiedlono łącznie 3 miliony osób. W 2023 roku z powodu katastrofalnych powodzi z miejsc zamieszkania musiało uciekać kolejne 1,8 miliona ludzi. Długotrwała susza utrzymywała się w północno-zachodniej Afryce, części Półwyspu Iberyjskiego oraz lokalnie w środkowej i południowo-zachodniej Azji. W północnej Argentynie i w Urugwaju opady deszczu od stycznia do sierpnia były od 20 do 50 proc. poniżej średniej, co doprowadziło do strat w plonach i ograniczenia w dostępności wody.
Oprac.: Rafał Stepnowski, na podstawie doniesień prasowych WMO.
Zdjęcie główne: Roxanne Desgagnes| Unsplash.
