Europejskie miasta i regiony, szukając sposobów na przystosowanie się do coraz częstszych i dotkliwszych fal upałów, burz oraz powodzi, chętnie sięgają po wsparcie unijne. Jednym z takich projektów jest rewitalizacja starożytnego akweduktu w Atenach, który ma posłużyć do nawadniania nowo powstających terenów zielonych w mieście. Kanał o długości 20 kilometrów biegnie pod ziemią i transportuje wodę z położonych na północ od Aten gór Parnita. To jeden z wielu przykładów pokazujących, jak lokalne inwestycje mogą pomóc społecznościom adoptować się do nieuchronnych konsekwencji zmiany klimatu.
„W Atenach mamy bardzo mało terenów zielonych, co ma ogromny wpływ na rozkład temperatury w mieście”. – tłumaczy profesor Chrysi Laspidou, który kieruje finansowanym przez UE projektem ARSINOE dotyczącym adaptacji do klimatu. – „W małej skali próbujemy pokazać, że inne podejście jest możliwe”.
W miarę nasilania się globalnego ocieplenia umiejętność przystosowania się do ekstremalnych zjawisk pogodowych – w tym bardziej dotkliwych fal upałów – staje się kluczowa, i jest równie ważna, jak ograniczanie emisji gazów cieplarnianych. Rok 2022 był inny niż wszystkie. Światowe raporty klimatyczne i serwisy pogodowe zdominowały doniesienia o powodziach, burzach, suszach i pożarach. W czerwcu Niemcy nawiedziły ekstremalne opady gradu, a Europa zmagała się z najgorętszym latem w historii. W odpowiedzi na te wyzwania Komisja Europejska uruchomiła specjalny program pomocowy EU Mission for Adaptation to Climate Change, w którym uczestniczy 118 regionów i lokalnych władz. Projekt ARSINOE jest częścią tej inicjatywy.
Szerokie spojrzenie i współpraca
W ARSINOE zaangażowały się nie tylko Ateny. W projekcie bierze udział 41 partnerów reprezentujących przemysł, uczelnie i władze lokalne z całej Europy i spoza niej. Od Danii na północy po Wyspy Kanaryjskie na południu i Morze Czarne na wschodzie – ARSINOE wspiera „laboratoria innowacji”, aby stawić czoła lokalnym i regionalnym wyzwaniom klimatycznym.
„Dzięki współpracy z obszarami i regionami podatnymi na zmianę klimatu, opracowujemy nowatorskie idee i rozwiązania, pokazujące jak na te zagrożenia reagować”. – mówi Laspidou. – „Nie przychodzimy z gotowymi pomysłami, tylko wypracowujemy je wspólnie dzięki zaangażowaniu interesariuszy”.
Charakterystyczną cechą projektu jest korzystanie z „Climate Innovation Window”, portalu internetowego, który jest wciąż w fazie rozwoju, ale już umożliwia lokalnym mieszkańcom wymianę doświadczeń na temat wyzwań klimatycznych oraz porównywanie innowacyjnych rozwiązań testowanych w terenie.
Zacząć w małej skali
Odrębną inicjatywą finansowaną przez UE, która służy realizacji celów Mission Adaptation, jest projekt IMPETUS. Dostarcza on m.in. informacji na temat klimatu z obserwacji satelitarnych i pomiarów naziemnych. W ramach projektu uruchomiono testowe lokalizacje w całej Europie, a punkty demonstracyjne obejmują siedem regionów bioklimatycznych, od Morza Śródziemnego po Arktykę. Jak tłumaczy Hannah Arpke, koordynatorka projektu, IMPETUS dzięki różnorodności danych i szerokiemu dostępowi społeczności pomaga wdrażać działania adaptacyjne na poziomie lokalnym, które można następnie modyfikować i wdrażać regionalnie.
„Cyfrowy zestaw narzędzi pozwala mieszkańcom określić scenariusze klimatyczne z jakimi będą mieli do czynienia oraz wybrać stosowne środki dostosowawcze. Po raz pierwszy zwykli ludzie mają możliwość sprawdzenia, które działania sprawdzą się i pomogą im przetrwać w zmieniających się warunkach”. – powiedziała Laura Durnford z European Science Communication Institute, rzecznik prasowy projektu IMPETUS.
Jednym z miejsc demonstracyjnych jest katalońskie wybrzeże o długości 600 km w północno-wschodniej Hiszpanii – obszar bardzo podatny na zmianę klimatu, wymagający szeregu strategii adaptacyjnych. Priorytetowym zadaniem jest odtworzenie tamtejszych wydm i przywrócenie terenów podmokłych w celu ochrony nabrzeża przez rosnącym poziomem morza. To poważne wyzwanie, ponieważ wymaga porozumienia wielu graczy i kompromisów na różnych polach. Naukowcy są przekonani, że z czasem podejścia wypracowane w Atenach czy Katalonii pomogą społecznościom w całej Europie i poza nią dobrze przygotować się do następstw zmiany klimatu.
Zatem wróćmy do Aten
Dla miasta, które w zeszłym roku jako pierwsze w Europie powołało urząd „chief heat oficer”, najpilniejszym zadaniem jest zwiększenie ilości terenów zielonych, bowiem dalszy wzrost globalnej temperatury powietrza może uczynić Ateny niezdatne do życia. W ramach projektu ARSINOE mieszkańcy stolicy Grecji mogą przekazywać informacje na temat lokalnego zadrzewienia i prezentować swoje pomysły na bardziej zielone miasto. To z jednej strony zwiększa świadomość społeczną w kwestii adaptacji do klimatu, a z drugiej pomaga naukowcom lepiej zrozumieć rozwiązania preferowane przez mieszkańców. Nawiązano również współpracę z lokalnymi szkołami. Edukowanie uczniów o wpływie zmiany klimatu na środowisko i społeczeństwo ma pozytywnie wpłynąć na ich zachowania konsumenckie, w tym zmniejszenie zużycia energii czy produkcji odpadów, a także pomóc dzieciom radzić sobie z globalnym ociepleniem w przyszłości.
Być może najbardziej ambitną inicjatywą projektu jest przywrócenie do życia akweduktu Hadriana, który jeszcze w latach 30. XX wieku służył metropolii jako główne źródło wody. Dziś płynąca nim woda jest zbyt zanieczyszczona, ale może być używana do nawadniania. Trwa budowa rurociągów i systemu dystrybucji.
„Zazielenienie Aten i wykorzystanie wody z akweduktu Hadriana wzmocniłoby naszą odporność na wielu płaszczyznach”. – zapewnia Laspidou. – „To nie tylko inwestycja w tereny zielone i walkę z upałami, ale także sposób na integrację wiedzy, kultury i historii w celu promowania poczucia tożsamości i wspólnoty”.
Artykuł został pierwotnie opublikowany w Horizon, czasopiśmie UE poświęconym badaniom i innowacjom: https://ec.europa.eu/research-and-innovation/en/horizon-magazine/climate-change-intensifies-europe-seeks-local-ways-adapt.
Zdjęcie główne: Hert Niks, Unsplash.
