Idealna pogoda dla sportowca to…?

Jednym z głównych powodów, dla których ludzie podejmują aktywność fizyczną jest dbałość o zdrowie. Warto przy tej okazji, jak najczęściej wychodzić na zewnątrz. Regularne przebywanie na świeżym powietrzu hartuje organizm i ogranicza niekorzystny wpływ pogody na jego funkcjonowanie. Zaś kontakt z naturą wzmaga wydzielanie endorfin, sprawiając że czujemy się szczęśliwi. Pamiętajmy jednak, że nie zawsze pogoda sprzyja rekreacji, a w pewnych warunkach uprawianie sportu, nawet amatorskiego, może być niebezpieczne dla naszego zdrowia i życia.

AUTOR: Grzegorz Kaliński, IMGW-PIB/Pracownia Biometeorologii

W IV wieku p.n.e. grecki filozof i lekarz Hipokrates, w swoim dziele „O powietrzu, wodach i miejscach”, przedstawił hipotezę wpływu środowiska atmosferycznego na zdrowie i samopoczucie człowieka. Uważał on, że słońce, woda i wiatr mogą zarówno szkodzić organizmowi, jak i poprawiać jego stan. Spostrzeżenia Hipokratesa okazały się trafne i stały się podwalinami współczesnej klimatoterapii, czyli leczenia klimatem. Unikanie ekspozycji na środowisko atmosferyczne i przebywanie przez większość czasu w stałych, mało bodźcowych warunkach (np. w klimatyzowanych pomieszczeniach) może przyczynić się do osłabienia zdolności adaptacyjnych organizmu, a to z kolei może prowadzić do rozwoju meteoropatii – nadwrażliwości na zmienne warunki atmosferyczne. Więcej o wpływie izolowania się od środowiska atmosferycznego i jego skutkach pisaliśmy w artykule „Wpływ pogody na organizm człowieka w czasie epidemii”[i]. Najlepszym sposobem przeciwdziałania meteoropatii jest stosowanie profilaktyki pierwotnej[ii], polegającej na częstym poddawaniu się działaniu warunków pogodowych. Najskuteczniejszym, a zarazem najprostszym przykładem takiej profilaktyki jest bierny lub aktywny wypoczynek na świeżym powietrzu. Wypoczynek bierny, o małej intensywności (np. kąpiele słoneczne lub powietrzne), wskazany jest przede wszystkim osobom z ograniczoną sprawnością ruchową, natomiast wypoczynek aktywny, o większej intensywności (np. turystyka piesza, bieganie) – osobom w pełni sprawnym ruchowo.

W jakich warunkach najlepiej uprawiać sport lub rekreację?

Wszystko zależy od rodzaju aktywności czy dyscypliny. Oceniając przydatność pogody dla ruchu na powietrzu, należy uwzględnić szereg elementów meteorologicznych, takich jak: zachmurzenie, usłonecznienie, opady atmosferyczne, czy temperatura i wilgotność powietrza. Miejmy też na uwadze występowanie zanieczyszczenia powietrza oraz stan nawierzchni lub zbiorników wodnych. Należy pamiętać, że cechy pogody pożądane, a nawet niezbędne dla jednej aktywności, mogą utrudniać lub wręcz uniemożliwiać podejmowanie drugiej. Przykładowo, dość silny wiatr sprzyjający uprawianiu kite- i windsurfingu, żeglarstwu lub puszczaniu latawców, będzie przeszkadzał w plażowaniu oraz turystyce pieszej i uniemożliwiał rekreacyjną grę w badmintona czy tenisa stołowego w otwartej przestrzeni.

Za optymalne warunki do uprawiania większości dyscyplin sportowych i rekreacji można uznać słoneczną pogodę, bez opadów atmosferycznych, ze słabym lub umiarkowanym wiatrem, z odczuwalnie komfortowymi warunkami termicznymi, nieobciążającymi układu termoregulacyjnego człowieka, oraz bez zanieczyszczeń powietrza.

Oczywiście należy pamiętać, że każdy ma inne preferencje, które będą różne w zależności od podejmowanej aktywności. W czasie plażowania zwykle oczekujemy wysokiej temperatury powietrza (np. >25°C), słabego wiatru i małego zachmurzenia. W trakcie gier zespołowych (np. meczu piłki nożnej) preferujemy niższą temperaturę powietrza (19-23°C) oraz umiarkowane lub duże zachmurzenie; w takich warunkach słońce nas nie oślepi i nie spowoduje dodatkowego nagrzania organizmu.

Pogoda oddziałuje na ludzki organizm w sposób ciągły. Wiele czynników występuje jednocześnie, a siła bodźców atmosferycznych może się wzajemnie wzmacniać. Dlatego doskonałym uzupełnieniem informacji o warunkach pogodowych są wskaźniki biometeorologiczne, w tym temperatura odczuwalna. Wskaźnik ten określa, jakie odczucie termiczne wystąpi przy danych warunkach pogodowych. Na przykład suche powietrze i wiatr obniżają temperaturę odczuwalną, podczas gdy duża wilgotność, brak wiatru i duże usłonecznienie znacznie zwiększają odczucie ciepła. Jeśli planujesz trening na zewnątrz lub wybierasz się na spacer bądź wycieczkę rowerową, oprócz prognozy temperatury powietrza, sprawdź również prognozę temperatury odczuwalnej w serwisie tematycznym IMGW-PIB https://biometeo.imgw.pl/.

Osoby zainteresowane bardziej szczegółową analizą warunków termicznych mogą skorzystać z prognozy Uniwersalnego Wskaźnika Obciążeń Cieplnych (https://biometeo.imgw.pl/#UTCI). Wskaźnik służy do określenia natężenia stresu, jaki wywiera na organizm człowieka środowisko termiczne. Przy bardzo silnym lub ekstremalnie silnym obciążeniu zimnem lub gorącem podejmowanie aktywności fizycznej w terenie otwartym jest niewskazane. W niektórych przypadkach konieczne może być czasowe ograniczenie pobytu na świeżym powietrzu także przy stresie o mniejszym natężeniu.

Jesienią i zimą warto również zapoznać się z serwisami prezentującymi jakość powietrza (https://meteo.imgw.pl/dyn/). Uprawianie sportu i rekreacji w złych warunkach aerosanitarnych może niekorzystnie wpływać na stan zdrowia, powodując m.in. podrażnienie i częstsze infekcje górnych dróg oddechowych. Jeśli nie chcesz rezygnować z aktywności w tych dniach, stosuj profesjonalne maski antysmogowe.

Podejmując jakąkolwiek aktywność fizyczną na powietrzu, należy zwrócić uwagę na dynamikę pogody. Szczególnie niebezpieczne są gwałtowne zjawiska konwekcyjne, czyli burze i związane z nimi wyładowania atmosferyczne, opady nawalne i porywy wiatru. Stanowią one realne zagrożenie dla zdrowia i życia osób przebywających w terenie otwartym. Podobnie groźne mogą być upały i silne mrozy.

Wysoka temperatura powietrza, w połączeniu z intensywnym promieniowaniem słonecznym oraz dużą wilgotnością powietrza, w trakcie wysiłku fizycznego znacząco utrudnia oddawanie nadmiaru ciepła z organizmu do otoczenia i obciąża pracę serca, co może skutkować przegrzaniem i udarem cieplnym. Ponadto osoby uprawiające sport podczas upału tracą dużo wody na skutek pocenia się, co może prowadzić do pogorszonego samopoczucia, uczucia zdenerwowania, problemów z koncentracją, a nawet do odwodnienia. Przy szacowaniu dziennego zapotrzebowania na wodę, w zależności od dominującej formy spędzania czasu, przydatna może okazać się prognoza strat wody z organizmu (https://biometeo.imgw.pl/#SW). Jeśli chcemy utrzymać formę także podczas upałów, warto przełożyć treningi na godziny poranne lub wieczorne.

W sezonie zimowym bardzo ważne jest stosowanie odzieży dopasowanej do panujących warunków termicznych, niekrępującej ruchów, chroniącej przed opadami atmosferycznymi i wiatrem, który potęguje odczucie chłodu. W celu określenia ubioru niezbędnego do zabezpieczenia ciała człowieka przed nadmiernym wychłodzeniem w prognozowanych warunkach termicznych, stosuje się wskaźnik izolacyjności odzieży. Jego prognoza (https://biometeo.imgw.pl/#CLO) jest przydatna nie tylko zimą, ale także w porach przejściowych, kiedy dni są już ciepłe, ale poranki i wieczory bywają jeszcze chłodne. Zimą, nadmierne wychłodzenie ciała, przy jego nieodpowiednim zabezpieczeniu, może skutkować powstaniem odmrożeń. Oprócz niskiej temperatury powietrza, dodatkowymi czynnikami przyspieszającymi ich powstawanie, są m.in. duża prędkość wiatru i krępująca odzież lub biżuteria. Należy pamiętać, że nieosłonięta skóra palców dłoni ulega odmrożeniu sześciokrotnie szybciej niż skóra twarzy. Pamiętajmy o tym, planując zimową wycieczkę w góry.

Aktywność fizyczna na powietrzu sprzyja utrzymaniu zdrowia, kondycji fizycznej i dobrego samopoczucia. Jednak podejmowana w ekstremalnych warunkach może stanowić zagrożenie dla życia i zdrowia. Dlatego planując trening, wycieczkę, a nawet spacer warto korzystać z prognoz pogody uwzględniających wskaźniki biometeorologiczne, które lepiej oddają stan rzeczywisty w porównaniu do podstawowych charakterystyk pogodowych. Idealne warunki do uprawiania sportu i rekreacji to takie, w których aktywność sprawia nam największą przyjemność. Większość osób oczekuje pogody bez opadów atmosferycznych, ze słabym lub umiarkowanym wiatrem, z umiarkowanym zachmurzeniem i komfortowymi warunkami termicznymi bez dużych kontrastów. Jako niesprzyjającą uprawianiu większości dyscyplin sportowych na świeżym powietrzu można wskazać pogodę mglistą, wilgotną, z opadami deszczu, z porywistym wiatrem, skrajnymi, niekomfortowymi warunkami termicznymi i z ograniczonym dopływem bezpośredniego promieniowania słonecznego. Pamiętajmy, że w ramach profilaktyki pierwotnej, ograniczającej przykre skutki meteoropatii, warto hartować organizm podejmując aktywność także w mało sprzyjających warunkach.

[i] https://obserwator.imgw.pl/wplyw-pogody-na-organizm-czlowieka-w-czasie-epidemii/
[ii] Profilaktyka pierwotna oznacza przeciwdziałanie wystąpieniu choroby przez zwiększenie odporności na zachorowania lub zmniejszenie ekspozycji osób wrażliwych na czynniki szkodliwe.