Głównym celem analizy przebiegu stanów wody w rzekach jest ocena trendu zmian. Jak wynika z przedstawionych wyliczeń, na wszystkich rozpatrywanych stacjach obserwuje się systematyczny spadek wartości średnich stanów wody. Jednocześnie mamy do czynienia z występowaniem naprzemiennie okresów wilgotnych i suchych, chociaż w ostatnich latach zjawisko to charakteryzuje się mniejszą intensywnością.
Dorzecze Wisły
Przebieg średnich stanów rocznych na wybranych stacjach wodowskazowych na Wiśle przyjmuje postać zbliżoną do sinusoidy. Bez trudu można wskazać okresy, czy też pojedyncze lata, wyróżniające się znacznymi odchyleniami od normy. Przykładem mogą być bardzo „mokry” rok 1975 czy 2010, kiedy przez Wisłę przemieszczało się jedno z najwyższych wezbrań w historii, oraz „suche” lata 1984 i 2015. Co istotne na wszystkich wykresach linia trendu ma tendencję spadkową, co oznacza, że w najdłuższej polskiej rzece jest coraz mniej wody. Na wodowskazie w Szczucinie i Dęblinie początkowo przebieg linii trendu jest wyrównany, a w Dęblinie lata 70. XX wieku charakteryzowały się nawet nieznacznym wzrostem, jednak już od połowy lat 80. ubiegłego stulecia wszystkie linie trendu są zgodne i wskazują szybki spadek średnich stanów wody (stacja w Szczucinie i Warszawie). Wyjątek stanowi stacja wodowskazowa położona w dolnym biegu Wisły, a mianowicie Tczew, gdzie obserwuje się zauważalną, silną tendencja wzrostową od lat 70. XX wieku.
Przebieg stanów średnich rejestrowanych na stacji wodowskazowej Nisko na Sanie jest zbliżony do tych na Wiśle. Po wyrównanym przebiegu do połowy lat 80. XX wieku zaznacza się spadek linii trendu, który znacznie przyśpiesza w ostatniej dekadzie omawianego okresu (od 2011 roku).
Na stacji wodowskazowej Ostrołęka na Narwi przebieg średnich stanów rocznych również nie odbiega od tych na Wiśle. Od połowy lat 80. XX wieku obserwujemy coraz szybszy spadek linii trendu.
Dorzecze Odry
Przebieg średnich stanów rocznych na stacjach wodowskazowych w Nowej Soli i Widuchowej na Odrze charakteryzuje się dużym zróżnicowaniem, przy czym w Nowej Soli zauważalna jest istotniejsza tendencja malejąca. Na obu stacjach obniżanie się stanów wody jest wyraźnie widoczne od lat 90. XX wieku, co jest zjawiskiem podobnym do obserwowanego na stacjach wodowskazowych na Wiśle.
Należy zauważyć, że na stacji Widuchowa, podobnie jak w Tczewie (dolny bieg rzeki Wisły), widoczna jest tendencja wzrostowa w ostatnich dziesięcioleciach, co odbiega od trendów na pozostałych stacjach wodowskazowych położonych w górnych i środkowych biegach rzek.
Średnie stany wody na stacji wodowskazowej Koło na Warcie wykazują przebieg bardzo zbliżony do tych obserwowanych na wodowskazach odrzańskich, tj. z wyraźną tendencją malejącą, zaznaczającą się od lat 90. XX wieku.
WNIOSKI
Zasoby wodne w Polsce maleją. W związku z tym należy podejmować działania zmierzające do oszczędzania i właściwego gospodarowania wodą na każdym poziomie zarządzania zasobami w gospodarce i biznesie, jak również w postawach społecznych. Powyższa analiza dowodzi, że średnie roczne stany wody na wybranych stacjach zarówno dorzecza Wisły, jak i Odry charakteryzują się tendencją malejącą, która staje się intensywniejsza w ostatnim 30-leciu. Jest to bezpośrednią konsekwencją zmiany klimatu i takich zjawisk, jak zmiana charakteru opadów, wyższe średnie temperatury powietrza (intensywniejsze parowanie) czy bezśnieżne zimy. To wszystko powoduje spadek zasobów wód rzecznych w Polsce, które i tak są niskie m.in. ze względu na położenie geograficzne naszego kraju w strefie klimatu umiarkowanego przejściowego, pomiędzy lądowym a oceanicznym, objawiające się w szczególności przestrzennym i czasowym zróżnicowaniem wysokości opadów. Swój udział w tych negatywnych trendach ma również wzrost antropopresji, związany z przekształceniem zlewni, oraz lokalne uwarunkowania i zmiany dolin i koryt rzecznych.
OBJAŚNIENIA. Stan wody to wzniesienie zwierciadła wody w cieku ponad umowny poziom odniesienia (co nie jest równoznaczne z głębokością cieku). Podawany jest w centymetrach [cm], a do jego pomiaru służy „łata” wodowskazowa.
Umowny poziom odniesienia stanowi tzw. „zero” wodowskazu. W praktyce „zero” wodowskazu ustala się poniżej najniższego stanu wody w celu uniknięcia wartości ujemnych wynikających z możliwej erozji dennej pogłębiającej dno np. rzeki. Rzędna zera każdego wodowskazu określona jest w odniesieniu do państwowej sieci niwelacyjnej, dlatego mając informację o rzędnej położenia „zera„ wodowskazu oraz o stanie wody [cm], jesteśmy w stanie wyznaczyć wysokość ułożenia zwierciadła wody w m n.p.m.
Analizę przygotowali eksperci z Centrum Hydrologicznej Osłony Kraju i Centralnego Biura Hydrologii Operacyjnej.
Zdjęcie główne: Michał Franczak | Unsplash.
