Zanieczyszczenie powietrza jest jednym z najważniejszych czynników środowiskowych zagrażających życiu i zdrowiu ludzi. Obecnie aż 99 procent globalnej populacji oddycha powietrzem gorszej jakości, czego skutkiem jest ponad 7 milionów zgonów rocznie. W takcie 3. Międzynarodowego Dnia Czystego Powietrza dla błękitnego nieba, ONZ podkreśla transgraniczny charakter tego problemu i mówi o konieczności zbiorowego działania i odpowiedzialności.
Zanieczyszczenie powietrza nie zna granic państwowych i jest wszechobecne. Ponadto jest silnie skorelowane z innymi globalnymi kryzysami, takimi jak zmiana klimatu czy utrata różnorodności biologicznej, oraz stopniem rozwoju gospodarczego. Smog, metan i ozon w warstwie przyziemnej są zanieczyszczeniami klimatycznymi, tzw. Combating Short-Lived Climate Pollutants (SLCP), odpowiedzialnymi za znaczną część zgonów związanych ze złą jakością powietrza. Ponadto SLCP negatywnie wpływają na uprawy, a tym samym na bezpieczeństwo żywnościowe.
Zmiana klimatu jest nierozerwalnie związana z zanieczyszczeniem powietrza – żadnego z tych problemów nie da się rozwiązań bez zintegrowanego podejścia. Na przykład redukując emisję metanu, który jest niebezpiecznym gazem cieplarnianym, możemy do 2050 roku zmniejszyć nawet o połowę globalne straty w rolnictwie, co pozwoliłoby zaoszczędzić od 4 do 33 miliardów dolarów. Konieczność powszechnej edukacji na temat problemu zanieczyszczenia powietrza, gromadzenia i udostępniania danych, prowadzenia badań oraz wzmacniania międzynarodowej i regionalnej współpracy nigdy nie były pilniejsze niż obecnie.
Niepokojące scenariusze WMO
Przewidywany wzrost częstotliwości, intensywności i czasu trwania fal upałów, które są jedną z głównych przyczyn ekstremalnych i rozległych pożarów, będzie w tym stuleciu wpływać na pogarszanie się jakości powietrza, szkodząc zdrowiu ludzkiemu i ekosystemom. Jak wynika z nowego raportu Światowej Organizacji Meteorologicznej (WMO), negatywne efekty interakcji między zanieczyszczeniem a zmianą klimatu obciążą tzw. „karą klimatyczną” setki milionów ludzi.
Biuletyn Jakości Powietrza i Klimatu to coroczna publikacja WMO na temat jakości powietrza i jego ścisłych powiązaniach z klimatem. Przedstawiane są w nim analizy stanu atmosfery w scenariuszach wysokiej i niskiej emisji gazów cieplarnianych. W raporcie z 2022 roku skoncentrowano się w szczególności na problemie pożarów, które pustoszyły Amerykę Północną i Syberię w 2021 roku, powodując globalny wzrost stężenia pyłów PM2,5 do poziomów szkodliwych dla zdrowia.
„W wyniku ocieplania się Ziemi rośnie prawdopodobieństwo wybuchu pożarów, które w znacznym stopniu pogarszają jakość powietrza. Nasze prognozy wskazują, że ryzyko to jest duże nawet w scenariuszach niskiej emisji. To wpłynie nie tylko na zdrowie ludzi, ale także na stan ekosystemów, ponieważ zanieczyszczenia znajdujące się w atmosferze finalnie trafiają na powierzchnię Ziemi i do wód powierzchniowych”. – powiedział prof. Petteri Taalas sekretarz generalny WMO. – „Napędzane przez globalne ocieplenie fale upałów, które obserwowaliśmy w tym roku w Europie i Chinach, tworzą dogodne warunki atmosferyczne do wzrostu poziomom zanieczyszczenia. Ale to dopiero przedsmak tego, co czeka nas w przyszłości. Spodziewamy się, że zmiana klimatu i pogorszanie się jakości powietrza będą prowadzić do zjawiska znanego jako „climate penalty”.
Jakość powietrza i klimat są ze sobą ściśle powiązane, ponieważ związki chemiczne, które prowadzą do pogorszenia stanu atmosfery, są zwykle emitowane równolegle z gazami cieplarnianymi. Podczas spalania paliw kopalnych obok dwutlenku węgla powstaje m.in. tlenek azotu (NO), który reagując ze światłem słonecznym prowadzi do powstawania aerozoli ozonowych i azotanowych. Tak powstałe zanieczyszczenia powietrza osadzają się na powierzchni roślin, w glebie oraz trafiają do wód, wpływając negatywnie na jakość usług świadczonych przez naturalne ekosystemy oraz zagrażając uprawom rolniczym.
W szóstym raporcie IPCC (AR6) zaprezentowano scenariusze, wg których do końca XXI wieku prawdopodobieństwo katastrofalnych pożarów – takich jak te obserwowane nad środkowym Chile w 2017 roku, Australią 2019 lub zachodnimi Stanami Zjednoczonymi w 2020 i 2021 roku – wzrośnie o 40 do 60 proc. przy wysokim poziomie emisji oraz od 30 do 50 proc. w scenariuszu niskiej emisji. Jeśli globalna temperatura Ziemi podniesie się o 3°C w stosunku do wartości sprzed epoki przemysłowej, to koncentracja wtórnego zanieczyszczenia, jakim jest ozon powierzchniowy, wzrośnie o 20 proc. w Pakistanie, północnych Indiach i Bangladeszu oraz o 10 proc. we wschodnich Chinach. Główną przyczyną powstawania „złego” ozonu będą emisje ze spalania paliw kopalnych, ale mniej więcej jedną piątą tego wzrostu należy przypisać zmianie klimatu, przede wszystkim nasilającym się falom upałów.
![Przewidywane zmiany poziomu ozonu powierzchniowego spowodowane tylko zmianą klimatu – projekcja dla lat 2055-2081, przy wzroście średniej temperatury globalnej o 3 st. Celsjusza w stosunku do wartości a okresy 1850-1900.](http://obserwator.imgw.pl/wp-content/uploads/2022/09/Obraz1.jpg)
“International Day of Clean Air for blue skies” ustanowiono 26 listopada 2019 roku. Rezolucja, przyjęta w trakcie 74. sesji Zgromadzenia Ogólnego Narodów Zjednoczonych, podkreśla wagę i pilną potrzebę podnoszenia świadomości społecznej na wszystkich szczeblach oraz promowania i ułatwiania działań na rzecz poprawy jakości powietrza.
Szczegółowy program tegorocznych obchodów dostępny jest na stronach https://www.un.org/en/observances/clean-air-day i https://www.cleanairblueskies.org/.
Opracowano na podstawie materiałów prasowych ONZ i WMO.
Zdjęcie główne: Jared Rice | Unsplash.