16 października obchodziliśmy Światowy Dzień Żywności. Tegoroczna edycja, pod hasłem „Grow, Nourish, Sustain. Together”, odbywała się jednak w cieniu globalnego kryzysu zdrowotnego związanego z pandemią COVID-19. Była to szczególna okazja do refleksji nad istotą jednej z najistotniejszych dla każdego człowieka potrzeb egzystencjonalnych – dostępnością do wysokiej jakości, zbilansowanej i zdrowej diety. Organizacja Narodów Zjednoczonych do spraw Wyżywienia i Rolnictwa FAO zwróciła przy tej okazji szczególną uwagę na fakt, że mimo wzrostu produkcji żywności, światowe systemy żywieniowe są niezrównoważone i nieodporne na wstrząsy związane np. z kryzysem zdrowotnym czy klimatycznym. Jak w tym kontekście wypada ocena bezpieczeństwa żywnościowego Polski?
Organizacje humanitarne i międzynarodowe instytucje pozarządowe alarmują o narastającej fali głodu na świecie. Problem ten postępuje mimo stale rosnącej produkcji i zwiększającego się areału ziemi uprawnej – co często odbywa się kosztem utraty kolejnych cennych ekosystemów przyrodniczych. Jak wytłumaczyć ten paradoks? Ważnym elementem globalnego łańcucha żywnościowego jest jego równowaga – a właściwie jej brak. Dynamiczny wzrost liczby ludności na świecie, obserwowany od lat 90., przyczynił się do niespotykanego dotąd zwiększenia zapotrzebowania na żywność. Proces globalizacji otworzył nowe rynki zbytu i możliwości produkcji, wydłużając tym samym kanały dystrybucji. Dziś to, co kupujemy w naszym sklepach pokonuje tysiące kilometrów na kontenerowcach, a lokalnie produkowana żywność jest dla nas zwykle niedostępna.
Jednocześnie rolnictwo pozostaje tą branżą gospodarki światowej, która jest niezwykle podatna na niebezpieczeństwa związane z pogodą i klimatem. Intensywne deszcze powodujące powodzie i podtopienia niszczą uprawy i opóźniają termin sadzeń, co przekłada się na skokowy wzrost cen. Z kolei niedobory wody wymagają ogromnych nakładów na nawodnienie. Susze, pożary, nieoczekiwane zjawiska typu grad, silny wiatr czy przymrozki niszczą zbiory i powodują straty liczone w setkach milionów dolarów.
Zagrożenia klimatyczne w Polsce
Efekty globalnego ocieplenia są widoczne również w Polsce, na co jednoznacznie wskazują dane pomiarowo-obserwacyjne. „Szczególnie wyraźny jest rosnący trend temperatury powietrza w okresie wiosennym”. – komentuje dr Małgorzata Kępińska-Kasprzak z Pracowni Agrometeorologii IMGW-PIB. – „Powoduje to widoczne i stałe przyśpieszenie początku okresu wegetacyjnego oraz niewielkie opóźnienie jego końca. Obserwujemy też spadek wysokości pokrywy śnieżnej, szczególnie w nizinnej części Polski, co rodzi określone problemy. Najważniejszym jest brak wilgoci w glebie już na początku okresu wegetacyjnego, w związku z brakiem roztopów wczesną wiosną. Nie bez znaczenia pozostaje również zwiększone ryzyko przemarznięcia roślin uprawnych przy wystąpieniu silnych mrozów”.
Również w okresie letnim rolnictwo w Polsce boryka się z licznymi problemami, będącymi efektem zmiany klimatu. Wyższa temperatura powietrza powoduje wzrost parowania, zwiększając tym samym zapotrzebowanie na wodę nie tylko w uprawach, ale również w innych ekosystemach roślinnych. Coraz częściej występują również fale upałów, które mogą całkowicie zniszczyć plony. Zaś zmiany w cyrkulacji powietrza przyczyniają się do występowania ekstremalnych zjawisk pogodowych, jak trąby powietrzne czy grad, oraz przekształcają przestrzenny i czasowy rozkład sumy opadów atmosferycznych. W następstwie borykamy się w Polsce z okresami bądź to znacznej nadwyżki bądź niedoboru opadów oraz nierównomiernym rozkładem deszczów na obszarze kraju.
Musimy oszczędzać wodę i zmieniać nawyki
W obliczu tych problemów rolnictwo w Polsce wymaga wprowadzenia istotnych zmian w gospodarce wodnej, zwłaszcza w zakresie małej retencji. Budowa zbiorników wodnych dla dużych i średnich gospodarstw rolnych oraz inwestycje w systemy melioracyjne to obecnie główne wyzwania stojące przed tą branżą. Równocześnie należy wprowadzać nowe odmiany roślin uprawnych, które będą odporniejsze na niekorzystne warunki wilgotnościowe czy termiczne. Takie prace wymagają jednak czasu i odpowiednich programów badawczych. „Myślę, że nie uchronimy się w najbliższych latach przed zjawiskami ekstremalnymi szkodliwymi dla rolnictwa”. – podsumowuje dr Kępińska-Kasprzak. – „Z pewnością jednak możemy w większym stopniu łagodzić skutki np. susz, prowadząc prawidłową, przemyślaną i dobrze zarządzaną w mikro- i makroskali gospodarkę wodą (w tym odpowiednie zabiegi agrotechniczne), w której przygotowanie i realizacje byliby zaangażowani wszyscy, zarówno na poziomie instytucjonalnym jak i indywidualnym. Brak jakichkolwiek działań spowoduje, że polskie rolnictwo będzie coraz mniej odporne na ryzyka związane z pogodą i klimatem, a produkcja żywności w Polsce będzie trudniejsza i droższa”.
Cyfrowa żywność
W podsumowaniu tegorocznych obchodów Światowego Dnia Żywności zwrócono uwagę na ogromną rolę, jaką dla poprawy bezpieczeństwa żywnościowego mogą odegrać nowoczesne technologie. Obrazy satelitarne, teledetekcja oraz aplikacje mobilne i sieciowe platformy, tzw. blockchain platforms, już pozwalają optymalizować w wielu obszarach dystrybucję żywności. Ponadto można je wykorzystać do zwiększenia dostępu do żywności wysokiej jakości, ograniczenia strat i marnotrawstwa pożywienia, poprawy gospodarki wodnej, walki ze szkodnikami i chorobami, monitorowaniu zagrożeń i ostrzegania. Wdrożenie tych rozwiązań powinno stać się głównym celem zarówno dla sektora państwowego i prywatnego, jak również społeczeństwa. Kluczem jest budowa niezbędnej infrastruktury – połączeń szerokopasmowych, dostawców usług oraz centrów danych lub platform chmurowych obsługujących duże bazy danych zawierające istotne informacje dla producentów, dystrybutorów i konsumentów. Przyszłość żywności i rolnictwa wiedzie drogą cyfrowej rewolucji opartej na nauce i zdobyczach technologii ostatniego półwiecza.
Zdjęcie główne: Charles Deluvio | Unsplash
