Mimo że obserwacje i przewidywania pogody opierają się obecnie na naukowych metodach, polskie przysłowia meteorologiczne nadal są ważnym elementem dziedzictwa kulturowego, przypominając nam o związku człowieka z przyrodą. Dla wielu ludzi stanowią ważny element światopoglądowy i rozumienia otaczającego świata. Czy są dowody na to, że powszechne powiedzonko przewiduje pogodę lepiej niż zaawansowane modele?
Przysłowia są odzwierciedleniem wieloletnich doświadczeń ludzi w obserwacji zmian zachodzących w przyrodzie i przewidywania na ich podstawie warunków atmosferycznych. W polskiej kulturze ludowej pełniły one istotną rolę w życiu codziennym, a zwłaszcza w rolnictwie, gdzie warunki pogodowe miały kluczowe znaczenie dla zbiorów i plonów. Mądrości te opisują różnorodne aspekty pogody, takie jak temperatury powietrza, opady deszczu, śniegu czy zachmurzenie i pokazują, jakie mogą mieć one konsekwencje dla kolejnych miesięcy lub pór roku. Przysłowia nie tylko stanowią ciekawy element folkloru, ale także pozostają praktycznym narzędziem, które pomagało ludziom planować swoje działania w zależności od warunków pogodowych.
Z uwagi na rekordowo ciepły i bardzo mokry luty 2024 roku, spośród wielu przysłów opisujących ten miesiąc na tapet wzięto jedno: „Gdy luty zimny i suchy, sierpień będzie gorący”. Czy na tej podstawie możemy wnioskować, że czeka nas wyjątkowo chłodny sierpień?
Na potrzeby analizy wykorzystano dane dotyczące średniej miesięcznej temperatury powietrza na 2 metrach i opadu dla stacji synoptycznych, dla który dysponujemy ciągłością pomiaru od 1991 do 2023 roku (wyłączono obszary wysokogórskie). Dla każdej stacji sprawdzono różnice między średnią miesięczną wartością temperatury i opadu a normą wieloletnią 1991-2020 dla danej lokalizacji. Na tej podstawie wyznaczono stacje i lata, dla których:
- średnia miesięczna temperatura powietrza w lutym była niższa lub równa normie wieloletniej oraz średnia miesięczna suma opadu w lutym była mniejsza lub równa normie wieloletniej;
- średnia miesięczna temperatura w sierpniu była większa lub równa normie wieloletniej.
Następnie sprawdzono dla ilu stacji i lat warunek „luty zimny i suchy” (kryterium wg przysłowia) został spełniony, czyli średnia miesięczna temperatura powietrza przekraczała normę, a średnia miesięczna suma opadu była poniżej normy, oraz oddzielnie dla ilu stacji i lat warunek „gorący sierpień” (warunek wg danych) został spełniony, czyli średnia miesięczna temperatura powietrza przekraczała normę.
Dodatkowo wykonano analizę dla odwrotnego sensu powiedzenia, czyli „Gdy luty ciepły i mokry, sierpień będzie chłodny”. Na tej podstawie wyznaczono te stacje i lata, dla których:
- średnia miesięczna temperatura powietrza w lutym była wyższa lub równa normie wieloletniej oraz średnia miesięczna suma opadu w lutym była wyższa lub równa normie wieloletniej;
- średnia miesięczna temperatura w sierpniu była niższa lub równa normie wieloletniej.
Następnie sprawdzono dla ilu stacji i lat warunek „luty ciepły i mokry” (kryterium wg przysłowia) został spełniony, czyli średnia miesięczna temperatura powietrza była poniżej normy a średnia miesięczna suma opadu przekraczała normę, oraz oddzielnie dla ilu stacji i lat warunek „chłodny sierpień” (warunek wg danych) został spełniony, czyli średnia miesięczna temperatura powietrza była poniżej normy.
Ostatecznie do badań wybrano 44 stacje synoptyczne. Analiza oryginalnego znaczenia przysłowia, czyli „Gdy luty zimny i suchy, sierpień będzie gorący” wykazała, że spełnienie warunku wg przysłowia, czyli „luty zimny i suchy” w niewielkim stopniu pokrywa się z warunkiem wg danych „gorący sierpień”. Z gorącym sierpniem wg przysłowia powinniśmy mieć do czynienia na większości stacji w latach 1991 (38 stacji), 1994 (43 stacje), 1996 (33 stacje), 2003 (43 stacje), 2010 (34 stacje), i 2018 (43 stacje), podczas gdy wg danych takie zdarzenie miało miejsce w latach 1992 (44 stacje), 2001 (43 stacje), 2002 (44 stacje), 2003 (35 stacji), 2004 (32 stacje), 2013 (33 stacje), 2015 (42 stacje), 2017 (36 stacji), 2018 (43 stacje), 2019 (44 stacje), 2020 (44 stacje), 2022 (44 stacje) i 2023 (40 stacji). Tym samym całkowitą zgodność uzyskano wyłącznie dla 2018 roku, gdzie 42 spośród 44 stacji spełniały powyższy warunek, natomiast w 2003 roku pełną zgodność uzyskano dla 34 z 44 analizowanych stacji.
Z uwagi na wynik analizy, sprawdzono korelację między temperaturą i opadem w lutym a temperaturą w sierpniu dla 2018 roku. W przypadku zależności między temperaturami w obu miesiącach uzyskano współczynnik korelacji wielorakiej równy 0,50. Wynik ten wskazuje na umiarkowaną dodatnią zależność między dwoma zmiennymi, co oznacza, że wzrost temperatury w lutym przekłada się na wzrost temperatury w sierpniu. Biorąc pod uwagę brzmienie przysłowia, wynik powinien wskazywać ujemną zależność, czyli im chłodniej w lutym, tym cieplej w sierpniu. Niemniej należy wziąć pod uwagę, że nadal pozostajemy w temperaturze poniżej normy wieloletniej dla lutego i powyżej normy wieloletniej dla sierpnia, co samo w sobie jest spełnieniem warunku przysłowia. Natomiast dla zależności opad w lutym a temperatura w sierpniu, współczynnik korelacji wielorakiej wynosił –0,29. Wynik ten wskazuje na słabą ujemną zależność między dwoma zmiennymi, co oznacza, że niskie sumy opadów w lutym przekładają się na wyższe temperatury w sierpniu, co zdaje się w pełni odpowiadać brzmieniu przysłowia. Niemniej zależność ta jest niewielka.
Analiza odwrotnego sensu powiedzenia, czyli „Gdy luty ciepły i mokry, sierpień będzie chłodny”, wykazała że również w tym przypadku kryterium wg przysłowia, czyli „luty ciepły i mokry”, w niewielkim stopniu pokrywa się z warunkiem wg danych „chłodny sierpień”. Z chłodnym sierpniem wg przysłowia powinniśmy mieć do czynienia na większości stacji w latach 1995 (35 stacji), 2000 (40 stacji), 2002 (39 stacji), 2004 (38 stacji), 2016 (41 stacji), 2020 (43 stacje), 2022 (38 stacji) i 2023 (41 stacji), podczas gdy wg danych takie zdarzenie miało miejsce w latach 1991 (38 stacji), 1993 (44 stacje), 1994 (32 stacje), 1995 (33 stacje), 1996 (36 stacji), 1998 (44 stacje), 1999 (44 stacje), 2000 (35 stacji), 2005 (44 stacji), 2006 (44 stacji), 2008 (35 stacji), 2014 (44 stacje), 2016 (44 stacje) i 2021 (44 stacje). Tym samym całkowitą zgodność uzyskano wyłącznie dla 2016 roku, gdzie 41 spośród 44 stacji spełniały powyższy warunek, natomiast w 2000 roku pełną zgodność uzyskano dla 32 z 44 analizowanych stacji.
Również w tym przypadku sprawdzono korelację między temperaturą i opadem w lutym a temperaturą w sierpniu dla 2016 roku. W przypadku zależności między temperaturami w obu miesiącach uzyskano współczynnik korelacji wielorakiej równy 0,40. Wynik ten wskazuje na umiarkowaną dodatnią zależność między dwoma zmiennymi, co oznacza, tak jak we wcześniejszym przypadku, że wzrost temperatury w lutym przekłada się na wzrost temperatury w sierpniu. Biorąc pod uwagę odwrotny sens powiedzenia, wynik powinien wskazywać ujemną zależność, czyli im cieplej w lutym, tym chłodniej w sierpniu. Niemniej należy wziąć pod uwagę, że nadal pozostajemy w temperaturze powyżej normy wieloletniej dla lutego i poniżej normy wieloletniej dla sierpnia, co samo w sobie jest spełnieniem warunku przysłowia. Natomiast dla zależności opad w lutym a temperatura w sierpniu, współczynnik korelacji wielorakiej wynosił zaledwie –0,1. Wynik ten wskazuje na bardzo słabą ujemna zależność między dwoma zmiennymi.
Jak zatem, po rekordowo ciepłym i bardzo mokrym lutym będzie wyglądał sierpień 2024? Korzystając z równań regresji liniowej, wyznaczonej na podstawie roku 2016, obliczona w ten sposób temperatura w sierpniu bieżącego roku, dla większości stacji synoptycznych będzie powyżej normy. Najchłodniej wg prognozy będzie w okolicy Ustki (17,7°C), natomiast najcieplej w okolicy Jeleniej Góry (19,7°C). Jak będzie naprawdę? Tego nie wiedzę nawet najstarsi górale.
Zdjęcie główne: JR Korpa | Unsplash.
