Według najnowszego raportu Światowej Organizacji Meteorologicznej (WMO) cykl hydrologiczny Ziemi staje się coraz bardziej nieregularny i ekstremalny, oscylując między powodziami a suszami – co potwierdzają zeszłoroczne wydarzenia w Polsce. Eksperci podkreślają, że obserwowane zjawiska niedoboru lub nadmiaru wody mają negatywny wpływ na gospodarkę i społeczeństwo, a poszczególne zdarzenia wywołują efekt domina.
Oprac. Redakcja na podstawie doniesień prasowych WMO.
W 2024 roku tylko jedna trzecia światowych dorzeczy charakteryzowała się „normalnymi” warunkami hydrologicznymi, w pozostałych sytuację określono jako powyżej lub poniżej normy – to już szósty rok z rzędu z tak wyraźną nierównowagą. Za nami również kolejny, trzeci już, rok ze znaczną utratą masy lodowców we wszystkich regionach. Wiele obszarów osiągnęło lub wkrótce przekroczy tzw. punkt szczytowy – moment, w którym topnienie lodowca osiąga maksymalny roczny odpływ, po którym zaczyna się spadek wynikający z jego kurczenia. Dorzecze Amazonki i inne części Ameryki Południowej, a także południowa Afryka, zostały dotknięte poważną suszą, podczas gdy w środkowej, zachodniej i wschodniej Afryce, częściach Azji i Europie Środkowej panowały warunki wilgotniejsze niż zwykle.
„Woda podtrzymuje nasze społeczeństwa, napędza gospodarki i stabilizuje ekosystemy. Światowe zasoby wodne są jednak pod coraz większą presją, a nasilające się zagrożenia związane z wodą mają coraz większy wpływ na życie i źródła utrzymania”. – powiedziała Celeste Saulo, Sekretarz Generalna WMO. – „Wiarygodne, oparte na dowodach naukowych informacje są ważniejsze niż kiedykolwiek wcześniej, ponieważ nie możemy zarządzać tym, czego nie mierzymy”.
Coroczny raport State of Global Water Resources jest jednym z wielu opracowań WMO, które dostarczają decydentom informacji i analiz dotyczących globalnej dostępności wody słodkiej, w tym: wielkości przepływu rzek, stanu zbiorników wodnych, jezior, wód gruntowych, poziomu wilgotności gleby, ilości śniegu i lodu. Raport bazuje na danych dostarczanych przez członków WMO oraz informacjach z globalnych systemów modelowania hydrologicznego i obserwacji satelitarnych. Podkreślono w nim również pilną potrzebę usprawnienia monitorowania i udostępniania danych. „Ciągłe inwestycje i zacieśniona współpraca w zakresie udostępniania danych są niezbędne do wyeliminowania luk w monitorowaniu. Bez danych ryzykujemy, że będziemy działać po omacku”. – dodała Saulo.
Szacuje się, że 3,6 miliarda ludzi co najmniej raz w roku doświadcza niedostatecznego dostępu do wody, a według szacunków Programu ONZ ds. Wody liczba ta wzrośnie do ponad 5 miliardów w 2025 roku. Świat jest jeszcze daleki od osiągnięcia Celu Zrównoważonego Rozwoju nr 6 dotyczącego wody i warunków sanitarnych.
Kluczowe informacje
Warunki klimatyczne. 2024 był najgorętszym rokiem w historii. Rozpoczął się zjawiskiem El Niño, które wpłynęło na główne dorzecza rzek, przyczyniając się do suszy w północnej części Ameryki Południowej, dorzeczu Amazonki i południowej Afryce. W Afryce Środkowej i Zachodniej, dorzeczu Jeziora Wiktorii w Afryce, Kazachstanie i południowej Rosji, Europie Środkowej, Pakistanie i północnych Indiach, południowym Iranie oraz północno-wschodnich Chinach odnotowano wilgotność wyższą niż przeciętna.
Rzeki i jeziora. W ciągu ostatnich sześciu lat tylko około jedna trzecia globalnych zlewni rzecznych charakteryzowała się normalnymi warunkami przepływu (w stosunku do lat 1991-2020). Oznacza to, że dwie trzecie z nich doświadcza nadmiaru lub niedoboru wody, co odzwierciedla coraz bardziej nieregularny cykl hydrologiczny. W dorzeczach Amazonki, São Francisco, Parany i Orinoko w Ameryce Południowej oraz Zambezi, Limpopo, Okawango i Orange w południowej Afryce, odnotowano przepływy znacznie poniżej normy. Rozległe powodzie dotknęły zlewnie Senegalu oraz Nigru i Jeziora Czad. W Europie Środkowej i niektórych częściach Azji odnotowano ponadnormatywne przepływy prowadzące do spiętrzenia głównych rzek, takich jak Dunaj, Ganges, Godavari i Indus. W prawie wszystkich z 75 analizowanych jezior na świecie rejestrowano w lipcu 2024 temperatury powyżej lub znacznie powyżej normy, co wpłynęło na jakość wody.
Zasoby wodne. Trendy dopływu wody do zbiorników, poziomu wód gruntowych, wilgotności gleby i wielkości parowania uwydatniły regionalne kontrasty. W wilgotniejszych obszarach, takich jak części Europy i Indii, zasilanie było wystarczające, natomiast w niektórych regionach Afryki, obu Ameryk i Australii utrzymywały się deficyty. Nadmierna eksploatacja wód gruntowych nadal stanowi problem, ograniczając przyszłą dostępność wody i obciążając globalne zasoby. Tylko 38 proc. studni (spośród ponad 37 tys. obiektów z 47 krajów, które przesłały dane dotyczące wód gruntowych) miało normalny poziom wody – w pozostałych był on zbyt wysoki lub zbyt niski.
Lodowce. Za nami trzeci z rzędu rok z postępującym topnieniem lodowców we wszystkich badanych regionach. Łącznie utracono 450 Gt masy lodu, co odpowiada objętości wody wystarczającej do napełnienia 180 milionów basenów olimpijskich. Taka ilość roztopionej wody przekłada się na globalny wzrost poziomu mórz o około 1,2 milimetra w ciągu jednego roku. Rekordowe straty odnotowano w Skandynawii, na Svalbardzie i w Azji Północnej, bardziej umiarkowane – w kanadyjskiej Arktyce i na obrzeżach Grenlandii. Kolumbijskie lodowce straciły w 2024 roku 5 proc. swojej masy.
Zjawiska ekstremalne. W 2024 roku w strefie tropikalnej Afryki odnotowano wyjątkowo obfite opady deszczu, które spowodowały śmierć około 2,5 tys. osób i przesiedlenie 4 milionów ludzi. Europa doświadczyła największych powodzi od 2013 roku. Azja i Pacyfik zostały dotknięte rekordowymi opadami deszczu i cyklonami tropikalnymi, które pochłonęły ponad 1000 ofiar. Brazylia zmagała się jednocześnie z katastrofalnymi powodziami na południu kraju (183 ofiary śmiertelne) oraz kontynuacją suszy w dorzeczu Amazonki, która w 2023 roku dotknęła 59% terytorium tego państwa.
Polska – rok suszy i powodzi. 2024 zapisał się w Polsce jako czas skrajnych zjawisk hydrologicznych – dotkliwej suszy na znacznym obszarze kraju, a następnie katastrofalnej powodzi w dorzeczu Odry, które postawiły państwową służbę hydrologiczno-meteorologiczną przed ogromnym wyzwaniem. Suma opadów w dniach 12-15 września w południowo zachodniej Polsce przekraczała średni opad kwartalny, a w niektórych przypadkach nawet półroczny. W kulminacyjnym momencie powodzi na 117 stacjach hydrologicznych – spośród około tysiąca należących do IMGW-PIB – przekroczony był stan alarmowy, nierzadko o ponad 2 lub 3 metry, a w Kłodzku aż o 5,75 metra. Na wielu stacjach poziom wody przewyższył absolutne dotychczasowe maksima. Prognozy meteorologiczne i hydrologiczne okazały się wyjątkowo trafne, a dzięki pracy synoptyków, hydrologów możliwe było szybkie ostrzeganie społeczeństwa oraz instytucji. Działania IMGW-PIB potwierdziły, że osłona hydrologiczna w Polsce funkcjonuje na najwyższym poziomie, zapewniając bezpieczeństwo obywatelom i wspierając kraj w obliczu coraz bardziej ekstremalnych zjawisk pogodowych związanych ze zmianą klimatu.
