Dziś o godzinie 11:02 Słońce osiągnęło w swej wędrówce rocznej stanowisko zimowe i tym samym rozpoczęła się astronomiczna zima. Natomiast o godzinie 19:26 (18:26 UTC) nastąpi geocentryczna koniunkcja Jowisza i Saturna. To cykliczne, ale bardzo wyjątkowe zjawisko astronomiczne obserwować będzie można w gwiazdozbiorze Koziorożca. W tym roku koniunkcja planet pozwoli nam podziwiać zjawisko Gwiazdy Betlejemskiej. 24 grudnia, po zachodzie Słońca, skierujmy wzrok w kierunku południowo-południowo-zachodnim i poszukajmy tej pięknej pary planet – symbolu tegorocznych świąt.
AUTOR: Grzegorz Duniec, IMGW-PIB/Laboratorium Zaawansowanych Metod Modelowania Meteorologicznego
Jowisz i Saturn to dwie największe planety Układu Słonecznego. Poruszają się wokół Słońca z różnymi prędkościami – Jowisz szybciej, obiegając gwiazdę w ciągu 11,8677 lat, Saturn znacznie wolniej – jego obieg wokół Słońca trwa 29,45069 lat. Raz na dwadzieścia lat obie planety ustawiają się wzdłuż jednej linii względem obserwatora ziemskiego, co sprawia wrażenie, że znajdują się one w pobliżu siebie. W rzeczywistości oba obiekty dzieli znaczna odległość, a ich “złączenie na niebie” jest zjawiskiem pozornym. Podczas tegorocznej koniunkcji odległość między planetami wyniesie 0,1°.
Ruch planet obserwowany z punktu widzenia obserwatora ziemskiego jest bardziej skomplikowany niż w wypadku hipotetycznego obserwatora ze Słońca. Ziemia, podobnie jak Jowisz i Saturn, porusza się po orbicie wokół naszej gwiazdy, jednak orbita ta jest znacznie mniejsza. Z tego względu geocentryczna i heliocentryczna koniunkcja nie występują w tym samym czasie, a są przesunięte względem siebie. Wielkość interwału czasowego między obiema koniunkcjami zależy od położenia Ziemi na orbicie względem Jowisza i Saturna znajdujących się w koniunkcji heliocentrycznej (ta miała miejsce 2 listopada 2020 roku).
W ciągu dwudziestu lat Jowisz zakreśla około 5/3 swojej orbity, zaś Saturn około 2/3, w związku z tym każda kolejna koniunkcja jest przesunięta względem pierwszej o około 117° na zachód (obserwując z obszaru nad północnym biegunem Słońca). Po około sześćdziesięciu latach (po trzech heliocentrycznych koniunkcjach) koniunkcja obu planet występuje mniej więcej w tym samym obszarze (przesunięta jest średnio o około 9° na wschód względem punktu Barana, czyli punktu równonocy wiosennej, lub o 8° względem gwiazd).
W wyniku skomplikowanego ruchy planet względem Ziemi koniunkcji heliocentrycznej może towarzyszyć pojedyncza koniunkcja geocentryczna lub potrójna, jak miało to miejsce latach 1980/81 oraz 1940/41.
Widzialność obecnej koniunkcji
W chwili zachodu Słońca, Jowisza i Saturna będzie można obserwować w południowo-południowo-zachodnim obszarze nieba. Oba obiekty znajdować się będą na wysokości około 14°, zaś ich azymut wyniesie 24°. Z upływem czasu, kiedy Słońce znajdować się będzie coraz głębiej pod horyzontem i niebo stawać się będzie coraz ciemniejsze, oba obiekty staną się bardziej widoczne, ale niestety będą znajdować się coraz niżej nad horyzontem. O godzinie 17-tej (16:00 UTC) wysokość obu obiektów wyniesie około 7°. Około godziny 18-tej zaś obie planety będą znajdowały się tuż nad horyzontem. Mniej więcej o 18:01 zajdzie Jowisz, Saturn – niecałą minutę później.
Ostatnie geocentryczne złączenie obu planet obserwowano 28 maja 2000 roku, kiedy Jowisz i Saturn znajdowały się w gwiazdozbiorze Byka. Następne wystąpi dopiero 31 października 2040 roku w gwiazdozbiorze Panny.
Zdjęcie główne: Taneli Lahtinen | Unsplash
Grzegorz Duniec
Doktor nauk fizycznych w zakresie fizyki teoretycznej. Absolwent Uniwersytetu Łódzkiego na Wydziale Fizyki i Chemii. W IMGW-PIB zajmuje się zagadnieniami związanymi z prognozami wiązkowymi, elektryzacją chmur oraz parametryzacją procesów fizycznych zachodzących w glebie. Interesuje się problematyką fizyki i elektryczności chmur, fizyki gleby, fizyki atmosfery, meteorologii synoptycznej, a także zagadnieniami astronomii sferycznej, mechaniki nieba, ogólnej teorii względności, kosmologii, teorii pola, fizyki cząstek elementarnych. Autor publikacji z zakresu fizyki gleby oraz prognoz wiązkowych.
