Do najważniejszych zadań IMGW-PIB należy monitorowanie procesów fizycznych zachodzących w atmosferze i hydrosferze oraz prognozowanie i wczesne ostrzeganie przed zjawiskami i katastrofami naturalnymi. Działania te mają na celu przede wszystkim ochronę społeczeństwa i gospodarki przed poważnymi stratami. Ponieważ jednak IMGW-PIB nie ma kompetencji do zarządzania działaniami kryzysowymi w terenie, konieczna jest ścisła współpraca w tym zakresie z odpowiednimi organami samorządowymi oraz rządowymi. Bardzo dobre rozwiązania w tym zakresie wdrożono w województwie małopolskim.
Zarządzanie kryzysowe to rodzaj działalności organów administracji publicznej, mającej na celu kierowanie bezpieczeństwem narodowym. Głównym celem jest zapobieganie sytuacjom kryzysowym, przejmowania nad nimi kontroli w drodze zaplanowanych działań, reagowanie w przypadku wystąpienia sytuacji kryzysowych, usuwaniu ich skutków oraz odtwarzaniu zasobów i infrastruktury krytycznej. Działania te są realizowane w różnym zakresie przez agendy administracji rządowej oraz samorząd regionalny na poziomie wojewódzkim, powiatowym i gminnym. Wsparcie ze strony IMGW-PIB kierowane jest głównie do władz wojewódzkich, chociaż zdarza się również, że Instytut wspomaga działania w powiatach i gminach.
Współpracę IMGW-PIB z wojewódzkimi centrami zarządzania kryzysowego określa Rozporządzenie Ministra Gospodarki Morskiej i Żeglugi Śródlądowej z dnia 28 czerwca 2019 r. w sprawie ostrzeżeń, prognoz, komunikatów, biuletynów i roczników państwowej służby hydrologiczno-meteorologicznej i państwowej służby hydrogeologicznej. W dokumencie m.in. wymienia się produkty, jakie Instytut jest zobowiązany przekazywać w określonym terminie dla organów zarządzających.
W IMGW-PIB funkcjonują odpowiednie komórki odpowiedzialne za wsparcie określonych jednostek państwowych w zakresie niebezpieczeństw związanych z aktualną sytuacją hydrologiczną. Kontakt z organami zarządzania kryzysowego na poziomie krajowym (w tym z Rządowym Centrum Bezpieczeństwa) utrzymuje Centralne Biuro Hydrologii Operacyjnej w Warszawie. Natomiast na poziomie wojewódzkim funkcjonują Wydziały Prognoz i Opracowań Hydrologicznych.
Tryb współpracy
Zakres informacji oraz sposób komunikacji jest uzależniony od bieżącej sytuacji. Jeżeli w danym regionie nie występuje zagrożenie hydrologiczne, wojewódzkie centra zarządzania kryzysowego codziennie otrzymują od IMGW-PIB standardowe informacje o warunkach hydrologicznych. Są to m.in.: komunikaty o stanach wody w rzekach oraz opadach średnich i maksymalnych za ostatnią dobę (w podziale na zlewnie), a także biuletyn hydrologiczny, w którym znajdują się bardzo szczegółowe dane hydro i meteo. Znacznie rozszerzony zestaw danych kierowany jest do sztabów kryzysowych w czasie zagrożenia hydrologicznego.
Informacja o Niebezpiecznym Zjawisku/Ostrzeżenie hydrologiczne
Wydawane są na poszczególne zlewnie i wysyłane za pomocą poczty elektronicznej oraz poprzez System Obsługi Klienta (SOK). Określają one z jakim zagrożeniem hydrologicznym mamy do czynienia: i) informacja o niebezpiecznym zjawisku, stopień 1 – to gwałtowne wzrosty stanów wód wody; ii) informacja o niebezpiecznym zjawisku, stopień 2 – to przekroczenie stanów ostrzegawczych; iii) ostrzeżenie hydrologiczne, stopień 3 – to przekroczenie stanów alarmowych; iv) ostrzeżenie o suszy hydrologicznej.
Komunikat powodziowy
Jeżeli w profilu kontrolowanym przez IMGW-PIB[1] notuje się przekroczenie stanu ostrzegawczego, wojewódzkie centrum zarządzania kryzysowego, na terenie którego znajduje się dany profil i rzeka, otrzymuje co 6 godzin komunikaty powodziowe o aktualnym poziomie wody. Po przekroczeniu stanu alarmowego informacja wysyłana jest co 3 godziny.
Komunikat hydrologiczny
Opracowuje się go codziennie o godzinie 18:00 UTC jeżeli zjawiska hydrologiczne przybierają na sile i dynamice. Komunikat taki zawiera: aktualny opis sytuacji hydrologicznej, listę stacji, na których przekroczone zostały stany ostrzegawcze/alarmowe, z informacją o poziomie tych przekroczeń, oraz aktualną prognozę hydrologiczną na cały osłaniany obszar objęty zagrożeniem.
Kontakt mailowy i telefoniczny
W związku z tym, że Wydziały Prognoz i Opracowań Hydrologicznych pracują operacyjnie, tzn. w sytuacji zagrożenia pełnią całodobowe dyżury powodziowe, śledząc rozwój sytuacji hydrologicznej, z wojewódzkimi centrami zarządzania kryzysowego utrzymywana jest stała łączność mailowa i telefoniczna.
Prognoza stanu wody
Gdy na podstawowych i dodatkowych profilach wodowskazowych dochodzi do przekroczenia stanu ostrzegawczego i dalej alarmowego, Instytut opracowuje specjalną prognozę, która mówi jaki będzie spodziewany stan wody w tych profilach o godz. 06 00 UTC w ciągu kolejnych dni (w zależności od profilu jest to prognoza na 1, 2 lub 3 dni). Prognoza ta aktualizowana jest co 6 lub 3 godziny.
Prognoza kulminacji fali powodziowej
Gdy na rzece dochodzi do uformowania się fali powodziowej, Instytut opracowuje specjalną prognozę, w której określa się maksymalną wysokość fali oraz czas, w którym to maksimum wystąpi (w tym rodzaj przekroczenia – stan ostrzegawczy/alarmowy). Dla tzw. profili dodatkowych[2] prognozę fali aktualizuje się co 6 godzin, a w przypadku istotnych zmian nawet częściej.
Monitor IMGW-PIB
Każde wojewódzkie centrum zarządzania kryzysowego ma również stały dostęp do aktualnych danych hydrologicznych, liczbowych prognoz synoptycznych oraz prognoz z modelu hydrodynamicznego (HD) na wybrane profile, które są uaktualniane i publikowane w specjalistycznym serwisie IMGW-PIB.
Codzienny biuletyn hydrologiczny IMGW-PIB przekazywany do wojewódzkich centrów zarządzania kryzysowe zawiera:
>>uproszczony opis sytuacji meteorologicznej za ostatnią dobę wraz z tabelą zawierającą przedział wartości opadu na zlewnie (min-max) oraz nazwę posterunku z największym zanotowanym opadem w danej zlewni;
>>wysokość pokrywy śnieżnej oraz wartość świeżo spadłego śniegu na danej stacji obserwacyjnej (w okresie zimowym);
>>zjawiska lodowe zaobserwowane w wybranych profilach (w okresie zimowym);
>>opis sytuacji hydrologicznej za ostatnią dobę wraz z tabelą zawierającą wzrosty stanów wody za ostatnią dobę (pomiędzy godz. 6 UTC dnia bieżącego, a godz. 6 UTC dnia ubiegłego);
>>strefy stanów, w jakich układają się rzeki na godz. 6UTC;
>>tabelę ze stacjami, na których, na godz. 6 UTC zanotowano przekroczenie stanu ostrzegawczego/alarmowego i informację o ile stan ostrzegawczy/alarmowy został przekroczony;
>>mapę ze strefami stanów wody na rzekach w danym dniu na godz. 6 UTC;
>>tabelę zawierającą stacje, na których przepływ z godziny 6 UTC notował wartości SNQ;
>>prognozę hydrologiczną na osłaniany obszar od godz. 6 UTC dnia bieżącego do godz. 12 UTC kolejnego dnia;
informację o przewidywanych zagrożeniach (w praktyce wystawione ostrzeżenia/informacje o niebezpiecznym zjawisku).
Serwis Monitor IMGW – narzędzie dla samorządów
Każde z centrów zarządzania kryzysowego ma dostęp do pełnej wersji Monitora IMGW. Czym jest ta aplikacja i jakie daje możliwości? Monitor to jedyne w Polsce, tak zaawansowane i kompletne, narzędzie do monitorowania stanu atmosfery i hydrosfery w czasie rzeczywistym.
Umożliwia prezentację i wizualizację danych oraz produktów przygotowywanych w IMGW-PIB, bez konieczności ich uprzedniej obróbki. Dzięki bezpośredniemu połączeniu z bazami hydro i meteo, użytkownicy Monitora mają dostęp do najnowszych danych dotyczących opadów, stanów wód oraz zjawisk ekstremalnych występujących na terenie Polski.
Aplikację stworzono z zastosowaniem technologii webowej. Nie wymaga ona instalowania dodatkowego oprogramowania i może być uruchamiana z dowolnego urządzenia podłączonego do globalnej sieci komputerowej. Dzięki temu produkty oraz funkcjonalności Monitora są dostępne nie tylko dla pracowników IMGW-PIB, ale również użytkowników statutowych pracujących między innymi: w sztabach antykryzysowych, regionalnych zarządach gospodarki wodnej, czy urzędach wojewódzkich.
Serwis jest dostosowany do pracy w trybie operacyjnym. Wprowadzono możliwość wizualizacji zagrożeń w postaci wykresów i map, które odświeżają się wraz z napływem nowych danych. W sytuacji zagrożenia częstotliwość oraz zakres stacji, dla których wydawane są prognozy zostaje zwiększona, by ułatwić odpowiednim służbom pracę na rzecz ochrony ludzi i mienia. Szczegółowo o serwisie Monitor IMGW pisaliśmy w lipcowym wydaniu Obserwatora https://obserwator.imgw.pl/monitor-aplikacja-wspierajaca-instytucje-zarzadzania-kryzysowego/.
Aktywność IMGW-PIB w Małopolsce
W województwach południowej Polski (woj. śląskie, małopolskie, świętokrzyskie, podkarpackie oraz lubelskie) jednostką odpowiedzialną za wsparcie centrów zarządzania kryzysowego jest Wydział Prognoz i Opracowań Hydrologicznych, funkcjonujący w biurze IMGW-PIB w Krakowie. Poza standardowymi działaniami opisanymi wcześniej, zespół krakowski realizuje szereg dodatkowych zadań. Jest to wynik wieloletniej współpracy z lokalnym samorządem oraz specyfiki województwa małopolskiego, gdzie ryzyko związane z powodziami (w związku z górskim charakterem rzek) jest znacznie większe niż w innych rejonach Polski. Dzięki zaangażowaniu obu stron udało się zbudować sprawny system komunikacji i wparcia, w którym pracownicy IMGW-PIB pełnią rolę ekspercką i doradczą.
Podstawą tej współpracy są cykliczne, odbywające się co piątek, telekonferencje, w których udział
biorą pracownicy Małopolskiego Centrum Zarządzania Kryzysowego oraz synoptycy z IMGW-PIB – hydrolog z Wydziału Prognoz i Opracowań Hydrologicznych oraz meteorolog z Biura Prognoz Meteorologicznych. W trakcie spotkań prezentowana jest dwudniowa prognoza meteo dla województwa małopolskiego oraz prognoza hydro dla wybranych rzek. W sytuacji ryzyka pojawienia się niebezpiecznych zjawisk omawia się również plan działań dla województwa. Niestety z powodu pandemii COVID-19 telekonferencje zostały zawieszone.
Drugim elementem współpracy IMGW-PIB z samorządem małopolskim jest obustronna wymiana wiedzy i doświadczeń. Wydział Prognoz i Opracowań Hydrologicznych w Krakowie prowadzi szkolenia dla pracowników Wojewódzkiego Centrum Zarządzania Kryzysowego, podczas których omawiane są zagadnienia stricte hydrologiczne oraz udoskonalane zasady działania i procedury kontaktów między jednostkami. Natomiast przyszli synoptycy hydrolodzy z IMGW-PIB odbywają w WCZK staż, podczas którego mogą zapoznać się ze specyfiką pracy sztabu oraz nawiązać dobre relacje z pracownikami centrum. Spotkania odbywają się również na szczeblu kierowniczym. W ich trakcie omawia się zasady współpracy, szuka się nowych rozwiązań i udoskonala procedury komunikacyjne.
Kilka razy w roku w całej Polsce organizowane są stałe posiedzenia tzw. zespołów zarządzania kryzysowego. Spotkania zwołują wojewodowie, a w skład zespołów wchodzą wszystkie służby wojewódzkie, w tym m.in.: komenda policji, komenda państwowej straży pożarnej, inspektorat nadzoru budowlanego, inspektorat transportu drogowego czy stacje sanitarno-epidemiologiczne. Decyzją Wojewody Małopolskiego w obradach Zespołu Zarządzania Kryzysowego bierze czynny udział również przedstawiciel z IMGW-PIB. Jest on obecny także podczas sztabów kryzysowych, zwoływanych w okresie zagrożenia powodziowego. Dzięki temu członkowie sztabu mogą na bieżąco konsultować aktualne prognozy meteorologiczne i hydrologiczne oraz dane z sieci pomiarowo-obserwacyjnej Instytutu.
Na przestrzeni ostatnich lat obserwuje się pogłębianie współpracy pomiędzy IMGW-PIB a jednostkami rządowymi oraz samorządowymi. Jest to kooperacja opierająca się na zaufaniu i wieloletnim doświadczeniu, która istotnie wpływa na jakość pracy – zarówno ekspertów, jak i przedstawicieli organów samorządowych i rządowych – którzy wielokrotnie muszą podejmować trudne decyzje związane z bezpieczeństwem społeczeństwa. Współpraca na obszarze województwa małopolskiego to modelowy przykład relacji nieopierającej się jedynie na formalnym układzie nadawca-odbiorca. Gotowość ekspertów z zakresu hydrologii i meteorologii do bezpośredniego kontaktu, a także możliwość korzystania z najnowszych aplikacji IMGW-PIB, jest bardzo wysoko ceniona i wykorzystywana. Dzięki temu Instytut zaczyna być postrzegany nie tylko przez pryzmat nauki, ale również jako równorzędny partner dla innych służb kryzysowych.
Można zbudować dobrą, trwałą współpracę, ponieważ dbamy o wspólną wizję i cele. Zwracamy uwagę na wykorzystanie potencjału wszystkich członków obydwu zespołów, dbamy o zaufanie, dobre relacje, sprawną komunikację i poczucie wspólnej odpowiedzialności, jakim jest ochrona ludzi i mienia przed zagrożeniami ze strony sił przyrody.
[1] Profil pomiarowy na rzece.
[2] Dodatkowe profile pomiarowe określone w Rozporządzeniu Ministra Gospodarki Morskiej i Żeglugi Śródlądowej z dnia 28 czerwca 2019 r. w sprawie ostrzeżeń, prognoz, komunikatów, biuletynów i roczników państwowej służby hydrologiczno-meteorologicznej i państwowej służby hydrogeologicznej
Zdjęcie główne: Krisztian Tabori | Unsplash
