16 września obchodzimy Światowy Dnia Ochrony Warstwy Ozonowej. W tym roku wydarzenie odbywa się pod hasłem „From Science to Global Action” i podkreśla kluczową rolę nauki w podejmowaniu skutecznych działań na rzecz ochrony środowiska. Dziś celebrujemy także 40. rocznicę podpisania Konwencji Wiedeńskiej (1985), która dała fundamenty do stworzenia Protokołu Montrealskiego (1987) – jednego z najbardziej udanych globalnych porozumień środowiskowych.
Oprac. Zespół Wydziału Monitorowania Jakości Powietrza IMGW-PIB.
Warstwa ozonowa chroni życie na Ziemi przed szkodliwym promieniowaniem UV‑B. Jej regeneracja jest jednym z największych sukcesów współpracy międzynarodowej, ale proces ten pozostaje podatny na zakłócenia. Wpływają na niego zarówno naturalne zmienności atmosferyczne (np. QBO, ENSO), jak i czynniki zewnętrzne – erupcje wulkanów czy zmiany klimatu.
Podpisana 40 lat temu Konwencja Wiedeńska (1985) stworzyła podstawy dla globalnej współpracy naukowej i politycznej w ochronie ozonu. To dzięki niej powstał Protokół Montrealski (1987), który doprowadził do redukcji i wycofania substancji niszczących ozon (ODS). Oba dokumenty uznawane są za wzorcowy przykład, jak połączenie wiedzy naukowej, polityki i solidarności międzynarodowej może skutecznie rozwiązywać problemy globalne.
Obecny stan warstwy ozonowej
W 2025 roku wyjątkowo niskie temperatury w stratosferze i stabilny wir polarny sprzyjały szybkiemu rozwojowi dziury ozonowej. W lipcu wartości ozonu spadły poniżej 220 DU (wartości granicznej, poniżej której mówi się o dziurze ozonowej), a w połowie sierpnia poniżej 150 DU. Jak dotychczas, minimum ozonu zarejestrowano 16 sierpnia i była to wartość 116 DU. Pod koniec sierpnia zasięg dziury ozonowej obejmował ok. 20 mln km², a w pierwszej dekadzie września jej powierzchnia wzrosła do ok. 23 mln km². Jeśli obecne warunki się utrzymają, na przełomie września i października dziura ozonowa może osiągnąć nawet ok. 25 mln km², a minimalna wartość ozonu spaść w okolice 100 DU. Sezon 2025 wstępnie można sklasyfikować jako silny, porównywalny z rokiem 2011 i jednoczenie powyżej łagodnego 2024 oraz bez wskazań na rekord z 2006 roku. Na przebieg tegorocznej dziury wpływają izolacja mas powietrza wewnątrz wiru, aerozole po erupcji wulkanicznej, oscylacje QBO/ENSO oraz polarne chmury stratosferyczne sprzyjające aktywacji chloru i bromu, które odpowiadają za katalityczny proces niszczenia ozonu.
Śledzenie stanu dziury ozonowej na żywo
Aktualny stan dziury ozonowej można monitorować na stronie NASA Ozone Watch https://ozonewatch.gsfc.nasa.gov, gdzie znajdziemy:
- codzienne mapy całkowitej zawartości ozonu;
- animacje rozwoju dziury;
- dane numeryczne do analiz.
