Rok 2024 na trwałe zapisze się w historii europejskiej meteorologii. Najnowszy raport „European State of the Climate 2024” (ESOTC 2024), przygotowany przez Copernicus Climate Change Service (C3S) we współpracy ze Światową Organizacją Meteorologiczną (WMO), potwierdza że Europa doświadczyła najcieplejszego roku w historii pomiarów. Oprócz rekordowych temperatur, kontynent zmagał się z ekstremalnymi zjawiskami pogodowymi: rozległymi powodziami, długotrwałymi falami upałów oraz suszami, które przyniosły dramatyczne skutki społeczne i gospodarcze.
Europa od lat uznawana jest za najszybciej ocieplający się kontynent – raport ESOTC 2024 tylko potwierdza tę tendencję. Średnia temperatura powierzchni Ziemi osiągnęła niespotykane wcześniej poziomy, a niemal połowa kontynentu doświadczyła rekordowo ciepłych warunków. Szczególnie dramatyczna sytuacja panowała na południowym wschodzie Europy, gdzie lipcowa fala upałów trwająca 13 dni objęła aż 55 proc. tego obszaru. Odnotowano rekordową liczbę dni z wysokim stresem cieplnym (66) oraz nocy tropikalnych (23). Szybko ocieplają się także europejskie morza – wartość SST osiągnęła w ubiegłym roku najwyższy poziom w historii i była 0,7 st. Celsjusza, a w przypadku Morza Śródziemnego aż o 1,2 st. Celsjusza powyżej średniej.
„Również w Polsce ubiegły rok był ekstremalnie ciepły. Średnia obszarowa temperatura powietrza wyniosła 10,9 st. Celsjusza i była aż o 2,2 stopnia wyższa od średniej rocznej wieloletniej. Od dekad obserwujemy wzrost temperatury powietrza, tempo to wynosi 0,3 st. Celsjusza na 10 lat. Przybywa także dni gorących i upalnych, które w ubiegłym roku występowały nawet we wrześniu. Coraz wyraźniejsze są zmiany w rozkładzie opadów w czasie – wydłużają się okresy bezopadowe odpowiedzialne za występowanie susz, a jednocześnie częstsze stają się krótkie i nawalne epizody opadów atmosferycznych”. – tłumaczy dr Dawid Biernacik z Centrum Badań i Rozwoju IMGW-PIB.
Kontrasty klimatyczne: powodzie, burze i susze
W 2024 r. Europa zmagała się z największymi powodziami od ponad dekady. Na blisko 30 proc. sieci rzecznej wystąpiły przekroczenia „wysokiego” stanu zagrożenia powodziowego, a na 12 proc. – stanu „bardzo wysokiego”. Szczególnie dotkliwy okazał się niż Boris, który we wrześniu spowodował rozległe powodzie m.in. w Niemczech, Polsce, Austrii i Rumunii, doprowadzając do śmierci co najmniej 335 osób i dotykając setki tysięcy mieszkańców. Z drugiej strony, w Europie Wschodniej – w tym w Polsce – panowały wyjątkowo suche warunki. W regionie tym zanotowano rekordowo niski poziom przepływu rzek oraz wielotygodniowe okresy bez opadów. Ten wyraźny kontrast klimatyczny – wilgotny zachód i suchy wschód – był widoczny w wielu wskaźnikach: temperaturze, zachmurzeniu, wilgotności gleby oraz nasłonecznieniu.
„Zmiana klimatu powoduje, że obieg wody staje coraz bardziej nieprzewidywalny. W ubiegłym roku w dużej części Europy wystąpiły bardzo intensywne opady deszczu, związane z przejściem układu niskiego ciśnienia (Boris), które przyczyniły się do powodzi i podtopień. Równocześnie wysokie temperatury powietrza nasilały suszę i powodowały liczne pożary. To zróżnicowanie widoczne było również w Polsce. We wrześniu 2024 roku zmagaliśmy się z powodzią w południowo-zachodniej części kraju, podczas gdy na pozostałym obszarze występowała susza hydrologiczna”. – zaznacza dr. Paweł Przygrodzki, Dyrektor Centrum Hydrologicznej Osłony Kraju IMGW-PIB.
Zmiany w miksie energetycznym i działania adaptacyjne
Rok 2024 przyniósł pozytywne wieści jeśli chodzi energetykę odnawialną. Udział OZE w produkcji energii elektrycznej w Europie osiągnął rekordowe 45 proc., a 20 państw Unii Europejskiej wyprodukowało więcej „zielonej energii” niż tej pochodzącej ze spalania paliw kopalnych (w 2019 r. było ich 12).
Rośnie również świadomość i zaangażowanie w działania adaptacyjne. Aż 51 proc. europejskich miast wdrożyło plany adaptacji do zmian klimatu (w 2018 r. było ich tylko 26 proc.), które obejmują m.in. rozwój systemów wczesnego ostrzegania, inwestycje w infrastrukturę odporną na ekstremalne zjawiska pogodowe oraz promocję energii odnawialnej.
„Raport podkreśla, że Europa jest najszybciej ocieplającym się kontynentem i doświadcza poważnych skutków ekstremalnych zjawisk pogodowych oraz zmian klimatycznych. Każdy, nawet niewielki wzrost temperatury ma znaczenie, ponieważ potęguje zagrożenia dla naszego życia, ekonomii i całej planety. Adaptacja jest koniecznością. WMO oraz jej partnerzy intensyfikują więc działania na rzecz wzmocnienia systemów wczesnego ostrzegania i usług klimatycznych, aby wspierać decydentów i całe społeczeństwo w budowaniu większej odporności. Robimy postępy, ale musimy działać dalej, szybciej i wspólnie”. – podsumowuje Celeste Saulo, Sekretarz Generalna WMO.
Raport „European State of the Climate 2024” (ESOTC 2024), opublikowany 15 kwietnia 2025 r. przez Copernicus Climate Change Service (C3S) oraz Światową Organizację Meteorologiczną (WMO), został opracowany z udziałem około 100 naukowców i stanowi całościowy, a zarazem treściwy przegląd klimatu Europy. C3S jest realizowana przez Europejskie Centrum Średnioterminowych Prognoz Pogody (ECMWF) na zlecenie Komisji Europejskiej. Od 2018 roku usługa ta publikuje raport ESOTC, który stanowi szczegółową analizę klimatu Europy w danym roku – wykraczającą poza zwykłe pomiary temperatury i obejmującą szerokie spektrum zmiennych klimatycznych, takich jak stres cieplny i zimny, długość trwania nasłonecznienia i zachmurzenie, pożary lasów, stan lodowców i wiele innych.
