Ponad 3 miliardy ludzi na całym świecie jest zależnych od wód, które przekraczają granice kilku państw. Jednak tylko 24 kraje mają obecnie podpisane umowy w zakresie zarządzania wspólnymi zasobami wodnymi. Tymczasem w wyniku nasilania się skutków zmiany klimatu i wzrostu liczby ludności w wielu miejscach na świecie zwiększają się napięcia między społecznościami. Coraz trudniejszy dostęp do wody może te niepokoje tylko potęgować. Dlatego tak konieczna jest ściślejsza współpraca w celu ochrony i zachowania naszych najcenniejszych zasobów.
Tegoroczne hasło Światowego Dnia Wody – „Water for peace” – pokazuje, jak istotne dla światowego dobrobytu i bezpieczeństwa są zasoby wodne i podkreśla, że dostęp do wody nie powinien być zarzewiem konfliktów i źródłem konkurowania narodów, ale nieodłącznym prawem każdego człowieka. W tym kontekście niepokojące są informacje na temat opóźnień w realizacji 6 celu zrównoważonego rozwoju ONZ – a mianowicie zapewnieniu do 2030 roku wszystkim ludziom dostępu do wody i warunków sanitarnych poprzez zrównoważoną gospodarkę zasobami wodnymi. Jak wskazują specjaliści, w niektórych obszarach tempo wdrażania rozwiązań powinno być kilkukrotnie szybsze, by osiągnąć wskazane przez OZN założenia. Zagadnienie to jest głównym tematem najnowszego raportu „UN World Water Development Report 2023: partnerships and cooperation for water”, w którym pokazano przykłady transgranicznej i sektorowej współpracy na rzecz wody w odniesieniu do rolnictwa, środowiska, osiedli ludzkich, przemysłu, zdrowia i zmiany klimatu
Trudne do zaakceptowania fakty
Według WHO i UNICEF na cały świecie 2,2 miliarda ludzi nadal funkcjonuje bez dostępu do bezpiecznych zasobów wody pitnej, w tym 115 milionów spożywa wodę bezpośrednio z rzek, jezior, studni, bez właściwego jej uzdatniania. W raporcie IPCC z 2022 roku wskazano, że mniej więcej połowa światowej populacji doświadcza poważnego niedoboru wody przynajmniej przez część roku, a wg WMO skala problemu będzie się pogłębiać ze względu na postępującą zmianę klimatu i dalszy wzrost liczby ludności. Tymczasem tylko pół procent dostępnych na Ziemi zasobów stanowi woda słodka, a w ciągu ostatnich dwudziestu lat poziom zmagazynowania wody spadał w tempie 1 cm rocznie. Rodzi to poważne konsekwencje zarówno dla ogólnego bezpieczeństwa wodnego, jak również dla rolnictwa, ponieważ około 72 proc. słodkiej wody jest wykorzystywane właśnie w tym sektorze. A to nie koniec złych wiadomości.
Globalny cykl obiegu wody zmienia się radykalnie. Te zauważalne na różnych poziomach zakłócenia są bezpośrednim efektem współczesnej zmiany klimatu i działalności człowieka. Mamy więc do czynienia z coraz mniej przewidywalnym systemem, w którym gospodarowanie wodą staje się trudniejsze i wymaga bardziej złożonych rozwiązań. Aby właściwie przygotować się do zmieniających się warunków hydrologicznych, konieczne jest konsekwentne monitorowanie i ocena zasobów wodnych. Tylko na bazie wiedzy i rzetelnych informacji można budować szeroki konsensu w kwestii problemów związanych z wodą i uniknąć zaostrzania konfliktów.
Rola narodowych służb hydrologiczno-meteorologicznych
W Polsce za monitorowanie ilościowego stanu wód odpowiada IMGW-PIB. W ramach hydrologicznej osłony kraju w Instytucie realizowane są zadania modelowania, prognozowania i ostrzegania hydrologicznego – 24 godziny na dobę, 7 dni w tygodniu, 365 dni w roku. Co istotne, wszystkie opracowywane produkty muszą uwzględniać aktualny stan środowiska wynikający z postępującej zmiany klimatu i coraz silniejszej antropopresji. Tylko wówczas informacja o stanie i zagrożeniach hydrologicznych może budować poczucie bezpieczeństwa obywateli oraz ograniczać potencjalne negatywne skutki przyszłych zjawisk ekstremalnych związanych z wodą.
Te same wyzwania dotyczą sposobu komunikowania o aktualnej i prognozowanej sytuacji hydrologicznych, a także sposobu ostrzegania zagrożeniami. Szczególną rolę we współczesnym świecie odgrywają w tym obszarze media społecznościowe. Dlatego IMGW-PIB w marcu tego roku udostępnił wszystkim odbiorcom nową odsłonę serwisu hydro.imgw.pl. Dzięki niemu użytkownicy mogą śledzić prognozy hydrologiczne, obliczane kilka razy na dobę przy użyciu dostępnych modeli hydrologicznych, hydraulicznych i hydrodynamicznych. Rozszerzono w nim dostęp do danych operacyjnych aż do 6 tygodni wstecz. Dostępne są również prognozy zasięgu zwierciadła oraz wiele nowych produktów. Istnieje możliwość stosowania preferowanych ustawień przy wykorzystaniu szerokiego wyboru podkładów mapowych, dzięki czemu każdy może dostosować wizualizację do swoich indywidualnych potrzeb. Nowy serwis jest odpowiedzią na potrzeby użytkowników związane z wizualizacją danych i produktów hydrologicznych, dla których sam sposób komunikowania jest równie istotny, jak treść informacji.
Aby sprostać wyzwaniom stawianym przed gospodarką wodną, bardzo często konieczne jest nawiązanie współpracy międzynarodowej. Przykłady takiej kooperacji na wodach granicznych mamy również w Polsce, czego wyrazem są umowy dwustronne między Rzeczpospolitą Polską a Republiką Czeską i Republiką Federalną Niemiec w zakresie dorzecza transgranicznej rzeki Odry oraz umów międzynarodowych dotyczących wód przybrzeżnych Morza Bałtyckiego. Na podstawie tych porozumień funkcjonują komisje ds. współpracy na wodach granicznych, których grupy robocze realizują konkretne zadania w zakresie ilościowego monitoringu wód powierzchniowych i podziemnych, monitoringu jakości wód i środowiska, utrzymania urządzeń hydrotechnicznych, uzgadniania warunków realizacji nowych inwestycji, czy też monitoringu wpływu zakładów wydobywczych na wody podziemne w zlewniach granicznych. Współpracujące kraje powołały również Międzynarodową Komisję Ochrony Odry przez Zanieczyszczeniami. Każdy z wymienionych formatów wymaga zaangażowania poszczególnych krajów, a po ich stronie wielu instytucji, w tym również IMGW-PIB. Zespoły robocze podejmują wiele trudnych wyzwań w odpowiedzi na zmieniający się klimat, często z uwzględnieniem predykcji zmian, z tą świadomością, że efekty ich prac będą służyć zarówno instytucjom współpracującym, jak i decydentom wyznaczającym kierunki działań i rozwoju sąsiadujących ze sobą państw. Podczas obrad nie unika się tematów trudnych, ale zawsze poszukuje się rozwiązań i konsensusu – co pokazuje jak ważnym elementem w zarządzaniu wodami transgranicznymi jest porozumienie i dyskusja.
Woda – jak każdy zasób na Ziemi – może być zarówno źródłem dobrobytu, jak i wywoływać konflikty oraz niepokoje społeczne. Tam, gdzie wody jest mało lub jest ona zanieczyszczona oraz w regionach, gdzie ludzie nie mają do niej równego dostępu, rosną napięcia i pogarsza się jakość życia. Problem ten najczęściej wiążemy z krajami Afryki lub Azji, ale w wielu regionach Europy, w tym m.in. Polsce, zasoby wodne są poddawane dużej presji antropogenicznej. Odpowiedni monitoring ich jakości i ilości jest niezbędnym elementem zarządzania gospodarką i rozwoju społeczeństw. IMGW-PIB, jako jednostka prowadząca osłonę hydrologiczną kraju, odgrywa pierwszoplanową rolę w tym procesie. My również wspieramy ochronę zasobów wodnych dla ogólnoświatowego dobrobytu i pokoju.
Oprac.: Redakcja.
