Niezwykłe mapy przeciwpowodziowe

Każdego roku powodzie i podtopienia powodują zniszczenia w infrastrukturze, rolnictwie i przemyśle. Pośrednio uderzają również w biznes i usługi, zakłócając kanały dystrybucji oraz zwiększając koszty inwestycji. Każde tego typu zdarzenia to także osobiste dramaty ludzi, tracących cały swój dobytek, a często zdrowie lub życie. Nie jesteśmy w stanie całkowicie wyeliminować zagrożeń związanych z powodzią, ale odpowiednie planowanie i zarządzanie przestrzenią pozwalają ograniczać ich skutki. Dlatego powstały mapy zagrożenia i ryzyka powodziowego.

AUTOR: Rafał Stepnowski, IMGW-PIB

Powódź to jedno z najbardziej ekstremalnych i niebezpiecznych zjawisk naturalnych, jakie występują w Polsce. Zagraża życiu i zdrowiu ludzi, przynosząc zwykle ogromne straty ekonomiczne i środowiskowe. Społeczności dotknięte powodzią jeszcze przez wiele miesięcy, a nawet lat, po jej wystąpieniu borykają się ze skutkami klęski żywiołowej. Zapobieganie i ograniczanie powodzi jest jednym z najważniejszych zadań administracji państwowej i samorządów.

Paweł Przygrodzki, Dyrektor Centrum Hydrologicznej Osłony Kraju IMGW-PIB

Według WHO od 1998 roku na całym świecie skutkami powodzi – bezpośrednio lub pośrednio – dotkniętych zostało ponad 2 miliardy ludzi. Europejska Agencja Środowiskowa podaje, że w latach 1980-2017 straty ekonomiczne z tytułu powodzi w samej Unii Europejskiej wyniosły łącznie blisko 160 miliardów Euro

Poza budową i rozbudową infrastruktury przeciwpowodziowej, ważnym narzędziem do walki z powodzią jest zarządzanie ryzykiem jej wystąpienia. Najważniejszym elementem do weryfikacji zagrożeń związanych z wystąpieniem powodzi są właśnie powstałe mapy zagrożenia powodziowego i mapy ryzyka powodziowego.

Niezwykłe mapy

Mapy powodziowe powstały w związku z implementacją do polskiego prawodawstwa Dyrektywy Powodziowej Parlamentu Europejskiego. Zgodnie z regulacjami prawnymi produkty te muszą być cyklicznie aktualizowane co 6 lat. Skąd takie podejście? Wynika to m.in. z metodyki wykonania map. Obszary zagrożenia powodziowego określa się na podstawie matematycznego modelowania zwierciadła wody w rzekach, przy wykorzystaniu szeregu danych – w szczególności opadowych, przepływów maksymalnych oraz stanów wody – z ostatnich 30 lat.

„Mapy zagrożenia powodziowego i mapy ryzyka powodziowego zawierają istotne informacje dla różnych podmiotów gospodarki. Bez względu jednak na to, w jakim stopniu poszczególne branże będą z nich korzystać, produkty te zmieniają sposób postrzegania przestrzeni, którą zarządzamy – z poziomu samorządu, dużego i małego biznesu, jak również zwykłego obywatela. Mapy dają nam przede wszystkim wiedzę o tym, które obszary nadają się, bądź nie, pod działalność człowieka. Dzięki nim możemy ustalić, gdzie inwestycje budowlane mogą powstać bez obaw o ich przyszły los. Czy ta działka nadaje się pod budowę magazynu, a droga do niej prowadząca nie znajdzie się pod wodą podczas powodzi? Jak wycenić nieruchomość i ją ubezpieczyć? Gdzie zlokalizować wysypisko śmieci i oczyszczalnię ścieków, by nie doszło do skażenia środowiska? Jakie siły i środki zabezpieczyć do przeciwdziałania awarii infrastruktury wrażliwej. Korzystając z map, możemy decydować o działaniach, które ograniczą straty w istniejącej na obszarach zagrożonych powodzią zabudowie”. – tłumaczy Paweł Przygrodzki, Dyrektor Centrum Hydrologicznej Osłony Kraju IMGW-PIB.

Pierwsze mapy zagrożenia i ryzyka powodziowego powstały w 2014 r. w ramach projektu ISOK realizowanego przez IMGW-PIB oraz partnerów konsorcjum. W latach 2017-2020 IMGW-PIB, we współpracy z ARCADIS Sp. z o.o. i MGGP S.A., na zlecenie Państwowego Gospodarstwa Wodnego Wody Polskie przygotował aktualizację produktów, które 22 października br. udostępniono na platformie https://isok.gov.pl/hydroportal.html.

Co mówią i jak czytać mapy?

Służą przede wszystkim do przedstawienia obszarów zagrożenia powodziowego, czyli terenów, na których możliwe jest wystąpienie powodzi. W Polskich warunkach określa się trzy stopnie prawdopodobieństwa: wysokie – 10%, możliwość wystąpienia wezbrania średnio raz na 10 lat, umiarkowane – 1%, średnio raz na 100 lat, niskie – 0,2%, średnio raz na 500 lat. Ponadto na mapach zagrożenia powodziowego przedstawia się potencjalny zasięg powodzi dla scenariusza całkowitego zniszczenia wałów przeciwpowodziowych. Ważną informacją podaną na mapach są wartości głębokości wody oraz kierunki prędkości przepływu (ten element wyznacza się tylko dla dużych miast). Dzięki temu, czytając mapę możemy dowiedzieć się nie tylko o możliwości wystąpienia powodzi, ale również o jej skali – czyli o ilości wody zalewającej dany obszar.

Użytkownicy map powinni zwrócić na uwagę na różnice między mapami zagrożenia a mapami ryzyka. Na mapach zagrożenia powodziowego przedstawione są obszary, na których może wystąpić powódź o określonym prawdopodobieństwie wraz z naniesionymi wartości liczbowymi. Natomiast na mapach ryzyka powodziowego prezentowane są potencjalne skutki, jakie na obszarach zagrożonych może spowodować powódź. Z innymi bowiem stratami należy się liczyć przy zalaniu nieużytków, czy nawet użytków rolnych niż w przypadku terenów miejskich i przemysłowych, gdzie występuję istotna dla funkcjonowania państwa infrastruktura.

Ogromny wpływ na biznes, administrację i nas – ludzi

Żyjemy w świecie, w którym sieć powiązań i zależności staje się coraz bardziej skomplikowana. To powoduje, że wiele działań – na pozór niemających ze sobą wiele wspólnego – w rzeczywistości zazębia się i oddziałuje na siebie z różną presją. Dlatego niezwykle istotne staje się odpowiednie przewidywanie i ocena zagrożeń. Dziś każde działanie biznesowe, inwestycyjne, planistyczne czy administracyjne powinno być poprzedzone głęboką analizą, która pozwoli na podejmowanie świadomych decyzji. Każdy z nas dokonuje codziennie podobnej oceny, sprawdzając prognozę pogody i decydując o planie dnia i wyborze ubioru.

Kto powinien z nich korzystać?

Wiedza o tym, że żyjemy i działamy na obszarze, na którym może wystąpić powódź determinuje każdą naszą decyzję. A świadomość prawdopodobieństwa zdarzenia oraz jego skali pozwala nam podjąć kroki zaradcze. Mapy powodziowe to jedno z najważniejszych narzędzi planistycznych we współczesnym świecie.

Na pewno samorządy. Bez względu na to, czy żyjemy w aglomeracji, małym mieście czy na wsi, przestrzenią wokół nas zarządza samorząd. Lokalne władze decydują o inwestycjach, przygotowują plany zagospodarowania przestrzennego, wydają pozwolenia na budowę i działalność gospodarczą. Dzięki mapom powodziowym administrowanie gminą i powiatem staje się bardziej odpowiedzialne. Które obszary nie nadają się na inwestycje drogowe? Gdzie bezpiecznie ulokować oczyszczalnię ścieków? Czy budowa szkoły, szpitala, osiedla mieszkalnego w obniżeniu terenu będzie w przyszłości rodzić problemy z podtopieniami lub całkowitym zalaniem? Które obszary przeznaczyć pod zabudowę mieszkalną, usługą, rolniczą czy przemysłową? Jakie tereny powinny pozostać nieużytkami? Podobnie z biznesem i np. firmami ubezpieczeniowymi – dla nich mapy mogą być przełomowe w zarządzaniu ryzykiem i planowaniu inwestycji. Muszą z nich korzystać zarządcy infrastruktury wrażliwej. Znajdą w nich odpowiedź czy przez obszary zagrożone powodzią prowadzą takie instalacje jak: gazociąg, ropociąg, linie energetyczne, a także czy zagrożone jest funkcjonowanie oczyszczalni ścieków, punktów poborów wody, elektrowni, elektrociepłowni, zakładów wydobywczych, wysypisk śmieci, dróg, linii kolejowych i lotnisk.

Hydrologia i meteorologia to dziedziny nauki, które coraz bardziej dotyczą bezpośrednio naszego życia. Zmiana klimatu napędza częstotliwość i skalę ekstremalnych zjawisk – zarówno pogodowych, jak i związanych z wodą. W obu przypadkach prognozowanie tych zjawisk, pogłębianie wiedzy i świadomości społecznej o zagrożeniach oraz odpowiedzialne planowanie i zarządzanie ryzykiem pomagają ograniczać negatywne skutki klęsk żywiołowych. IMGW-PIB realizuje te działania, kierując się zasadą, że tylko naukowe podejście do zagrożeń może niwelować negatywne ich następstwa.

---

Zdjęcie główne: Jack B | Unsplash