Opracował zespół Zakładu Meteorologii i Klimatologii IMGW-PIB w składzie: dr Michał Marosz, dr Dawid Biernacik, mgr Klaudia Kusek, mgr inż. Kamila Wasielewska, mgr Michał Kitowski.
BOREALNE LATO NA ŚWIECIE[1]
Trwające od czerwca do sierpnia tzw. borealne lato, było w 2024 r. – w ujęciu globalnym – najcieplejsze w historii pomiarów instrumentalnych. Średnia przypowierzchniowa temperatura powietrza dla sezonu letniego była o 0,69 st. Celsjusza wyższa od średniej z lat 1991-2020, tym samym przebijając rekord z poprzedniego roku (0,66°C). Według Samanthy Burgess, zastępcy dyrektora Copernicus Climate Change Service, za nami najgorętszy czerwiec i sierpień, a co za tym idzie najcieplejsze lato borealne. Zwiększa to prawdopodobieństwo, że rok 2024 również zostanie zaklasyfikowany jako najgorętszy w historii.
Minione lato było również najcieplejszym w historii pomiarów instrumentalnych w Europie, z temperaturą o 1,54 st. Celsjusza wyższą od średniej z lat 1991-2020. Chociaż było to najgorętsze lato na Starym Kontynencie w ogóle, to dane ukazujące zmienność w całym regionie wskazują również obszary takie jak Islandia, północna część Wysp Brytyjskich czy południe Norwegii z anomaliami wartości średniej temperatury powietrza poniżej średniej.
TEMPERATURA POWIETRZA W POLSCE
Warunki termiczne w Polsce wpisywały się w Europejski trend. Średnia obszarowa temperatura powietrza latem 2024 r. wyniosła w Polsce 19,6°C i była o 1,6 stopnia wyższa od średniej wieloletniej dla tego miesiąca (klimatologiczny okres normalny 1991-2020). Tegoroczne meteorologiczne lato należy zaliczyć do sezonów ekstremalnie ciepłych termicznie. Najcieplejszym regionem Polski było Podkarpacie, gdzie średnia obszarowa temperatura powietrza wyniosła 20,9°C (wyższa o 2,2 stopnia od normy), najchłodniejszym – Pobrzeża, ze średnią 19,2°C (0,9 stopnia powyżej normy dla tego regionu).
Według klasyfikacji rangowej średniej temperatury dla sezonów, obejmującej okres od 1951 r., lato 2024 r. plasuje się na 2. pozycji. Było ono chłodniejsze jedynie o 0,3 stopnia od rekordowego lata 2019 r. Najchłodniejsze od początku II połowy XX wieku było lato 1962 r., kiedy średnia obszarowa temperatura powietrza wyniosła tylko 15,3°C.
Przestrzenne zróżnicowanie temperatury powietrza latem pokazuje, że wartości średniej miesięcznej temperatury powietrza na prawie całym obszarze kraju przekraczały 18,0°C. Najcieplej było w Warszawie i Rzeszowie (21,1°C), Tarnowie (21,0°C) oraz Wrocławiu (20,9°C), najchłodniej zaś w Elblągu i Resku (18,0°C), Łebie (17,7°C) i Zakopanem (17,3°C). W szczytowych partiach pasm górskich średnie miesięczne wartości temperatury były oczywiście najniższe (Kasprowy Wierch i Śnieżka: 10,9°C).
Wartości anomalii, tj. odchyleń od wartości wieloletnich średnich miesięcznych z okresu 1991-2020, zawierały się w granicach od 0,6°C do 2,8°C. Obszar chłodniejszy zlokalizowany był w północno-zachodniej części kraju.
Najwyższą wartość temperatury powietrza (36,5°C) odnotowano 10 lipca we Wrocławiu (informacja dotyczy jedynie stacji synoptycznych). Warto zauważyć, że maksymalne wartości temperatur wystąpiły w tym sezonie w dniach 30 czerwca, 10-16 lipca i 25-30 sierpnia. Na Śnieżce 14 sierpnia zanotowano 21,2°C, na Kasprowych Wierchu 24 sierpnia było 20,6°C. Najniższą wartość temperatury (poza stacjami górskimi) zarejestrowano 14 czerwca w Zakopanem (3,0°C) oraz w Kielcach (3,7°C). Na Śnieżce najchłodniej było 13 czerwca (0,0°C), a na Kasprowym Wierchu 12 i 14 czerwca (–0,3°C).
Przestrzenny rozkład wartości kwantyla 95% temperatury odzwierciedla w zasadzie warunki termiczne przedstawione na mapie średniej temperatury miesięcznej. Natomiast przestrzenny rozkład wartości kwantyla 5% temperatury pokazuje silne zróżnicowanie najniższych wartości temperatury minimalnej na obszarze kraju z najwyższymi wartościami w południowej i zachodniej części kraju.
Zmienność średniej dobowej temperatury powietrza w Polsce latem 2024
Czerwiec 2024 r. charakteryzował się znaczną zmiennością warunków termicznych. W 1. dekadzie miesiąca temperatura oscylowała w pobliżu średniej wieloletniej, by na początku 2. dekady zanotować znaczny spadek do wartości zbliżonych do kwantyla 5%. Chłodny epizod był krótkotrwały i w połowie miesiąca wartości przekroczyły średnie wieloletnie i do końca miesiąca nie spadły poniżej. W końcówce miesiąca wyraźnie zaznaczył się kilkudniowy epizod z temperaturą przekraczającą wartości 95% kwantyla, jednoznacznie wskazując, że okres ten może zostać zaklasyfikowany jako fala ciepła.
Podobnie dużą zmienność warunków termicznych obserwowano w lipcu. Pierwsze dni miesiąca charakteryzował spadek temperatury w kierunku średnich wieloletnich wartości. Kolejne dni przyniosły wyższe wartości średniej dobowej temperatury, która pod koniec 1. dekady miesiąca przekroczyła próg kwantyla 95% i tym samym odnotowano najwyższa średnią dobową temperaturę w Polsce od początku roku. W kolejnych dniach wartości temperatury wykazywały tendencje spadkową. Ostatnie dni miesiąca charakteryzują wartości zbliżone do średniej wieloletniej.
Sierpień charakteryzowała znaczna fluktuacja średniej dobowej temperatury powietrza. Pierwsze kilka dni miesiąca charakteryzował nieznaczny spadek temperatury poniżej średniej wieloletniej. Następnie można zaobserwować krótki okres o wartościach zbliżonych do średniej z wielolecia. Na początku 2. dekady miesiąca średnia dobowa temperatura zaczęła gwałtownie wzrastać i za wyjątkiem jednego dnia utrzymywała się powyżej średniej wieloletniej aż do ostatnich dni sierpnia. Uwagę zwracają również kilkudniowe okresy, w których temperatura przekraczała wartości kwantyla 95%.
Podsumowując, średnia dobowa temperatura w borealnym lecie przez większość dni utrzymywała się powyżej średniej wieloletniej (1991-2020), kilkukrotnie przekraczając wartości kwantyla 95%. Odnotowano krótkie, kilkudniowe okresy spadku wartości poniżej średniej, w tym jeden dzień lipca w którym wartość średniej dobowej temperatury powietrza osiągnęła próg kwantyla 5%.
Występujący od szeregu lat silny wzrostowy trend temperatury powietrza na obszarze Polski był latem 2024 r. kontynuowany. Tylko od 1951 r. wzrost temperatury w tym sezonie szacowany jest na 2,3°C. Wartość współczynnika trendu jest zróżnicowana w poszczególnych regionach klimatycznych kraju. Najsilniejszy wzrost temperatury powietrza latem występuje w Karpatach (2,9°C), najsłabszy – na Wybrzeżach i Pobrzeżach (do 2,2°C).
OPADY ATMOSFERYCZNE
Obszarowo uśredniona suma opadów atmosferycznych latem 2024 r. wyniosła w Polsce 231,5 mm i była o 8,6 mm wyższa od normy dla tego sezonu, określonej na podstawie pomiarów w latach 1991-2020. Według klasyfikacji Kaczorowskiej minione lato należy zaliczyć do sezonów przeciętnych (opady stanowiły 103,9% normy dla tej pory roku).
Według klasyfikacji rangowej średniej obszarowej sumy opadów, obejmującej okres od 1951 r., lato 2024 r. plasuje się na 33. pozycji. Najbardziej zasobne w opady było lato 1960 r. (ze średnią sumą 341,8 mm), najmniej – w 2015 r. (zaledwie 121,3 mm).
Rozkład przestrzenny sumy opadów latem 2024 r. był silnie zróżnicowany. Najwyższe sumy sezonowe (ponad 350 mm) odnotowano na stacjach synoptycznych w Zamościu, Bielsku-Białej, Jeleniej Górze oraz w Tatrach. Z kolei najniższe opady, poniżej 150 mm, wystąpiły w Białymstoku i w Opolu. W stosunku do średniej wieloletniej (1991-2020) opady latem 2024 r. zawierały się między 52% (stacja synoptyczna w Białymstoku) a aż 203% normy (stacja synoptyczna w Zamościu). Rozkład anomalii w stosunku do normy wieloletniej odzwierciedla w znacznym stopniu przestrzenny rozkład opadów.
Skumulowana suma wysokości opadów atmosferycznych latem 2024
W czerwcu, po wyraźnym przyroście skumulowanej sumy opadu na początku miesiąca, notowano równomierny (zgodny z tempem wieloletnim) przyrost skumulowanej sumy opadu. Należy zwrócić uwagę na fakt, że sumy te tylko nieznacznie przekraczały wartości z wielolecia 1991-2020. Pierwsze dni lipca utrzymywały tendencje z końca czerwca, tej. równomierny, zgodny z tempem wieloletnim przyrost skumulowanej sumy opadu. W 2. dekadzie miesiąca wartości skumulowanej sumy opadu przebiegają znacznie powyżej średniej z wielolecia. W ostatnich dniach lipca przebieg skumulowanych wartości opadu zaczyna zbliżać się do wartości średnich. Średnia obszarowa skumulowana suma opadu w sierpniu utrzymywała się powyżej wartości średnich z wielolecia 1991-2020. Dodatkowo charakterystyczne są dwa okresy znacznego przyrostu wartości skumulowanej średniej obszarowej sumy opadu – na początku oraz w połowie miesiąca. Charakterystyczny jest również okres z bardzo niewielkimi sumami opadu w ostatniej dekadzie sierpnia.
Podsumowując, borealne lato pod kątem opadów atmosferycznych nie odbiegało od normy w kontekście średniej dla okresu 1991-2020. Ani razu wartości średniej skumulowanej obszarowej sumy opadu nie spadły poniżej średniej z wielolecia. Od połowy pierwszej dekady lipca do końca sierpnia skumulowana wartość utrzymywała się powyżej normy 1991-2020.
Wysokość opadów atmosferycznych w sezonie letnim charakteryzuje się bardzo dużą zmiennością z roku na rok, bez wyraźnego trendu wieloletniego.
Klimatyczny Bilans Wodny
Ciekawych informacji dostarcza nam analiza parowania potencjalnego, obliczanego na podstawie standardowych danych meteorologicznych, jak również Klimatycznego Bilansu Wodnego (KBW), będącego różnicą pomiędzy wysokością opadów a wielkością parowania. Ujemne wartości KBW pokazują obszary, na których parowanie przeważa nad opadami i w konsekwencji występuje utrata wilgoci z podłoża. Obszary z najniższymi skumulowanymi wartościami parowania latem 2024 r. to obszary górskie, Wyżyna Małopolska oraz Pojezierze Pomorskie. Najwyższe wartości sięgające 400 mm wystąpiły na obszarach Niziny Mazowieckiej oraz Polesia. Sumaryczny Klimatyczny Bilans Wodny latem był w większości kraju ujemny, a największe wartości niedoborów wilgoci (do –240 mm) występowały w okolicach koryt rzecznych oraz na obszarach Niziny Północnopodlaskiej. Obszary o dodatnim bądź zbliżonym do zera bilansie to tereny górskie i podgórskie, fragment Wyżyny Małopolskiej, Niziny Wielkopolskiej oraz Pojezierze Pomorskie.
[1] World’s warmest August completes hottest boreal summer on record.
