Współczesna zmiana klimatu, mająca postać globalnego ocieplenia, jest bardzo dobrze udokumentowana nie tylko pomiarami, analizami i publikacjami naukowymi. Globalne ocieplenie potwierdzają zarówno coraz wyraźniej widoczne zmiany w środowisku naturalnym, jak również ekstremalne zjawiska, których występowania oraz wzrostu intensywności lub częstotliwości nie można wytłumaczyć niczym innym, jak tym wspomnianym ociepleniem.
Opublikowany w 2021 roku 6 Raport I Grupy Roboczej Międzyrządowego Zespołu Ekspertów ds. Zmiany Klimatu (IPCC WG1) jednoznacznie stwierdza, że globalne ocieplenie jest zjawiskiem występującym zarówno w przyziemnej warstwie atmosfery, jak i w całej kolumnie troposfery. Silnemu ociepleniu uległy w ostatnich dekadach także górne warstwy wszechoceanu. Ponieważ wszystkie te komponenty wzajemnie ze sobą oddziałują, proces ocieplenia staje się coraz intensywniejszy. Raporty dwóch pozostałych grup roboczych IPCC (WG2 i WG3) identyfikują występowanie skutków globalnego ocieplenia w najważniejszych przyrodniczych i gospodarczych systemach ziemskich, co ma w konsekwencji istotny wpływ na bezpieczeństwo ludzi – zarówno ich zdrowia i życia, jak i prowadzonej przez nich działalności gospodarczej. Nie bez znaczenia w tej dyskusji jest także opublikowany w 2021 roku, przed Kongresem Światowej Organizacji Meteorologicznej (WMO), raport na temat zagrożeń wynikających z występowania ekstremalnych zdarzeń meteorologicznych, hydrologicznych i klimatycznych dla życia i zdrowia człowieka oraz dla prowadzonej przez człowieka działalności gospodarczej.
Ekstremalne zdarzenia meteorologiczne, hydrologiczne i klimatyczne o charakterze katastrofy występowały zawsze. Jednocześnie niezależnie od ludzkiej działalności będą one występować także w przyszłości. Niestety dane zgromadzone w globalnych bazach danych dedykowanych katastrofom pokazują jednoznacznie, że liczba takich zdarzeń wzrasta w sposób dramatyczny, w każdej kategorii zdarzenia (tj. w zależności od czynnika ją powodującego). Najsilniej wzrasta jednak liczba katastrof wywołanych czynnikiem klimatycznym. W tej kategorii najbardziej istotnymi przyczynami katastrof są fale upałów i długotrwały brak opadów, czyli susze. Katastrofy powodują także m.in.: rozległe, ale również punktowe i krótkotrwałe, wydajne opady, silne wiatry oraz wezbrania sztormowe. Nie bez znaczenia są też bardzo gwałtowne i drastyczne zmiany pogody. Procesy natury geofizycznej, jak trzęsienia ziemi i wybuchy wulkanów, mogą także być powodem wystąpienia katastrof. W tym wypadku mamy najczęściej do czynienia z katastrofami „pierwotnymi” wywołanymi samym zjawiskiem geofizycznym, jak i katastrofami „wtórnymi” wywołanymi przed zjawiska wygenerowania procesem geofizycznym, jak np. fale tsunami.
Wszystkie te zdarzenia stanowią zagrożenie dla człowieka, powodują utratę zdrowia i życia, wyrządzają rozległe i czasami bardzo wysokie straty materialne czy środowiskowe. Jest cechą charakterystyczną, że katastrofy występujące na obszarach słabiej rozwiniętych ekonomicznie, o słabej organizacji służb państwowych, są w zdecydowanej większości przyczyną niezwykle wysokiej śmiertelności, podczas gdy straty materialne, choć sięgają nawet 100% infrastruktury, nie mają wysokiej wartości ekonomicznej. Zupełnie odwrotnie wyglądają te relacje w krajach wysokorozwiniętych, o dobrze zorganizowanych systemach ratownictwa i bezpieczeństwa. Tam straty ludzkie są znikome, natomiast materialne olbrzymie.
W Polsce od lat obserwujemy wzrost liczby zjawisk ekstremalnych, zarówno tych meteorologicznych, jak i klimatycznych. Ekstremalne zjawiska meteorologiczne powodują w naszym kraju powstawanie zagrożeń hydrologicznych, jakimi są podtopienia i powodzie oraz wezbrania sztormowe. Opady deszczy w połączeniu z przekształceniem terenu przez człowieka mogą przyczynić się także do powstawania osuwisk, które niszczą infrastrukturę i zagrażają życiu człowieka.
Dlatego tak ważny jest bieżący monitoring klimatu oraz prognozowanie jego ewolucji w kilku horyzontach czasowych, co pozwala podejmować decyzje o różnym znaczeniu dla państwa, gospodarki i człowieka. Trzeba bowiem pamiętać, że „perspektywy” klimatyczne nie są dobre. Polska może być w ciągu kilku najbliższych dekad coraz bardziej narażona na zagrożenia, wynikające m.in. ze wzrostu liczby intensywnych opadów, oddzielonych od siebie długotrwałymi okresami bezopadowymi, niemal podwojenia się liczby fal upałów i trwałego występowania w okresie lata tzw. tropikalnych nocy, częstszego występowania silnych wiatrów oraz wzrostu ich niszczycielskiej siły itd.
Z tego punktu widzenia działania zmierzające od minimalizacja ryzyka mają olbrzymie znaczenie. Jedną z form takiego działania jest edukacja poprzez informowanie oraz ostrzeganie przed zagrożeniami. To podstawowe zadania Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej od chwili powołania służb meteorologicznych i hydrologicznych przez ojców-założycieli II Rzeczypospolitej
Oprac. Mirosław Miętus | IMGW-PIB/Zasępca Dyrektora, Stały Przedstawiciel Polski w WMO.
Zdjęcie główne: Jan Szwagrzyk | Unsplash.
