Rekordowe stężenia gazów cieplarnianych w atmosferze i związane z nimi ocieplenie będą miały daleko idące konsekwencje dla obecnych i przyszłych pokoleń. Według cząstkowego raportu WMO o stanie globalnego klimatu w 2021 roku, opartego na danych z pierwszych dziewięciu miesięcy tego roku, ostatnie siedem lat będzie prawdopodobnie siedmioma najcieplejszymi w historii. Rok 2021 plasuje się na 6/7 miejscu, co nie wpłynie na długoterminowy trend wzrostu temperatur. Globalne podnoszenie się poziomu mórz przyśpiesza od 2013 roku, stale zwiększa się zakwaszenie i temperatura wody oceanów.
„State of the Global Climate 2021 opiera się na najnowszej wiedzy naukowej i pokazuje jak zmienia się Ziemia tu i teraz. Od głębin oceanicznych po szczyty górskie, od topniejących lodowców po ekstremalne zjawiska pogodowe – z powodu zmiany klimatu cierpią ekosystemy i społeczności na całym świecie. COP26 musi być punktem zwrotnym dla ludzi i planety”. – powiedział sekretarz generalny ONZ António Guterres. – „Naukowcy są pewni co do faktów. Teraz czas na liderów, którzy muszą zacząć działań. Rozwiązania leżą na stole. Musimy być ambitni i solidarni, aby chronić naszą przyszłość i ocalić ludzkość”.
„Na szczycie grenlandzkiego lądolodu po raz pierwszy w historii spadł deszcz. Lodowce kanadyjskie gwałtownie topnieją. W Stanach Zjednoczonych i Kanadzie fale upałów spowodowały wzrost temperatury do blisko 50 st. Celsjusza , w Dolinie Śmierci w Kalifornii zanotowano 54,4 st. Celsjusza. W basenie Morza Śródziemnego rekordowe upały przyczyniły się do wybuchu niszczycielskich pożarów.” – powiedział sekretarz generalny WMO prof. Petteri Taalas. – „W Chinach i zachodniej Europie ekstremalnie ulewne deszcze wywołały gwałtowne powodzie, które spowodowały śmierć dziesiątek osób i miliardowe straty gospodarcze. Panująca drugi rok z rzędu susza zakłóca przepływ rzek w subtropikalnej Ameryce Południowej, przyczyniając się do strat w rolnictwie, transporcie i produkcji energii. Ekstremalne zdarzenia to nowa norma i mamy coraz więcej dowodów naukowych na to, że niektóre z nich noszą ślad wywołanej przez człowieka zmiany klimatu.
„Przy obecnym tempie zwiększania się stężenia gazów cieplarnianych w atmosferze, do końca tego stulecia zaobserwujemy wzrost temperatury znacznie przekraczający cele Porozumienia Paryskiego, wynoszące 1,5 do 2 st. Celsjusza powyżej poziomu sprzed epoki przemysłowej”. – dodaje prof. Taalas – „COP26 to najlepsza okazja, aby wrócić na właściwe tory”.
Raport State of the Global Climate 2021 ukazał się w przeddzień szczytu klimatycznego COP26 w Glasgow. Powstał dzięki współpracy wielu agencji ONZ, krajowych służb meteorologicznych i hydrologicznych oraz ekspertów naukowych. Przedstawiono w nim najbardziej aktualne informacje na temat wskaźników klimatycznych i pogodowych, poziomu morza, ocieplenia i zakwaszenia oceanów, stanu lodowców i skutków społeczno-gospodarczych związanych ze współczesną zmianą klimatu.
Najważniejsze wnioski
GAZY CIEPLARNIANE
W 2020 roku ilość gazów cieplarnianych w atmosferze była rekordowa. Poziom dwutlenku węgla, metanu i podtlenku azotu wzrósł w stosunku do wartości sprzed 1750 roku odpowiednio o 149%, 262% i 123%. Trend ten utrzymał się w 2021 roku.
TEMPERATURA
Średnia globalna temperatura w 2021 roku (na podstawie danych od stycznia do września) była o około 1,09 st. Celsjusza wyższa od średniej z lat 1850-1900. Według sześciu zbiorów danych wykorzystywanych w analizach przez WMO, 2021 jest obecnie szóstym/siódmym najcieplejszy rokiem w historii. Lata 2015-2021 będą prawdopodobnie najcieplejszym 7-letnim okresem w historii.
Dane pochodzą z reanalizy ERA5. Źródło: C3S/ECMWF.
OCEANY
Około 90% nagromadzonego w systemie Ziemi ciepła pochłaniają oceany. W 2019 roku zanotowano rekordową temperaturę wód warstwy powierzchniowej (do 2000 m głębokości), a wstępna analiza danych wskazuje, że w 2020 roku wynik ten został przekroczony. Tempo ocieplania się oceanów wykazuje szczególnie silny wzrost w ciągu ostatnich dwóch dekad.
Znaczna część oceanów doświadczyła co najmniej jednej „silnej” morskiej fali upałów w 2021 roku. Od stycznia do kwietnia „dotkliwe” i „ekstremalne” morskie fale upałów panowały na Morzu Łaptiewów i Morzu Beauforta w Arktyce.
Ocean pochłania około 23% rocznej emisji antropogenicznego CO2 do atmosfery, przez co staje się bardziej kwaśny. pH powierzchni otwartego oceanu spadło na całym świecie w ciągu ostatnich 40 lat i jest obecnie najniższe od co najmniej 26 tys. lat. Wraz ze spadkiem pH oceanu zmniejsza się również jego zdolność do pochłaniania CO2 z atmosfery.
POZIOM MORZA
Mierzony od początku lat 90. średni globalny wzrost poziomu morza wyniósł 2,1 mm rocznie w latach 1993-2002 i 4,4 mm rocznie w latach 2013-2021, co stanowi dwukrotny wzrost między tymi okresami. Wynikało to głównie z przyspieszonej utraty masy lodu z lodowców i lądolodów.
Źródło danych: wysokościomierz AVISO (https://www.aviso.altimetry.fr).
LÓD MORSKI
Zasięg arktycznego lodu morski był w 2021 roku poniżej średniej z lat 1981-2010, a jego maksimum przypadło na marzec. W czerwcu i na początku lipca w regionie Morza Łaptiewów i wschodniej części Morza Grenlandzkiego zanotowano znaczne spadki, w rezultacie czego zasięg lodu morskiego w pierwszej połowie lipca był w całej Arktyce rekordowo niski.
W sierpniu nastąpiło spowolnienie topnienia, a minimalny zasięg we wrześniu był większy niż w ostatnich latach i wyniósł 4,72 mln km2. Był to 12. najniższy zasięg lodu w 43-letnim okresie obserwacji satelitarnych, znacznie poniżej średniej z lat 1981-2010.
LODOWCE I LĄDOLODY
W ciągu ostatnich dwóch dekad notuje się przyśpieszenie utraty masy z lodowców północnoamerykańskich. Straty te prawie się podwoiły w latach 2015-2019 w porównaniu z 2000-2004. Wyjątkowo ciepłe, suche lato w 2021 roku w zachodniej Ameryce Północnej odbiło się na stanie górskich lodowców tego regionu.
14 sierpnia w Summit Station, całorocznej stacji badawczej zlokalizowanej w najwyższym punkcie lądolodu Grenlandii, przez kilka godzin padał deszcz, a temperatura powietrza utrzymywała się powyżej zera przez około dziewięć godzin. Doprowadziło to do bezprecedensowego topnienia i ubytku pokrywy lodowej – badania rdzeni lodowych wskazują, że w XX wieku miało miejsce tylko jedno takie topnienie.
EKSTREMALNA POGODA
Wyjątkowe fale upałów dotknęły zachodnią Amerykę Północną w czerwcu i lipcu. W wielu miejscach zanotowano rekordową temperaturę powietrza z przekroczeniami dotychczasowych wartości o 4-6 st. Celsjusza. W Lytton, w południowo-środkowej Kolumbii Brytyjskiej, 29 czerwca temperatura wyniosła 29,6 st. Celsjusza, pobijając poprzedni rekord Kanady o 4,6 stopnia. W Dolinie Śmierci w Kalifornii 9 lipca zanotowano 54,4 st. Celsjusza. Było to najgorętsze lato pod względem średniej temperatury powietrza w historii kontynentalnej części Stanów Zjednoczonych.
W całym regionie szalały niebezpieczne pożary. W północnej Kalifornii od 13 lipca do 7 października ogień strawił około 390 tys. hektarów – był to największy pojedynczy pożar w Kalifornii.
Ekstremalne upały dotknęły również region Morza Śródziemnego. 11 sierpnia na Sycylii zanotowano 48,8 st. Celsjusza (nowy rekord Europy), w Kairouan 50,3 st. Celsjusza (nowy rekord Tunezji); 14 sierpnia w Montoro padł rekord Hiszpanii 47,4 st. Celsjusza, a w Madrycie był to najgorętszy dzień w historii (42,7°C). 20 lipca rekordowe temperatury zanotowano w Turcji (Cizre 49,1°C) i Gruzji (Tbilisi 40,6°C). W wielu rejonach szalały pożary, które szczególnie dramatyczny przebieg miały w Algierii, południowej Turcji i w Grecji.
W połowie lutego w wielu częściach środkowych Stanów Zjednoczonych i północnego Meksyku panowały wyjątkowo niskie temperatury. Najpoważniejsze uderzenie chłodu miało miejsce w Teksasie, który doświadczył najniższych temperatur od co najmniej 1989 roku. Na początku kwietnia anomalny wiosenny wybuch zimna dotknął wielu regionów Europy.
OPADY ATMOSFERYCZNE
Ekstremalne opady deszczu nawiedziły chińską prowincję Henan od 17 do 21 lipca. W mieście Zhengzhou w dniu 20 lipca spadło 201,9 mm deszczu w ciągu jednej godziny (chiński rekord krajowy), 382 mm w ciągu 6 godzin i w sumie 720 mm dla całego epizodu, co stanowi więcej niż średnia roczna. Gwałtowne powodzie spowodowały śmierć ponad 300 osób, a straty gospodarcze wyniosły 17,7 mld USD.
W połowie lipca Europa Zachodnia doświadczyła jednych z najpoważniejszych powodzi w historii. W zachodnich Niemczech i wschodniej Belgii w dniach 14-15 lipca spadło w sumie od 100 do 150 mm deszczu, powodując powodzie i osunięcia ziemi. Zginęło ponad 200 osób. Najwyższe dzienne opady wyniosły 162,4 mm w Wipperfürth-Gardenau (Niemcy).
Utrzymujące się ponadprzeciętne opady w pierwszej połowie roku w części północnej Ameryki Południowej, zwłaszcza w północnej części dorzecza Amazonki, doprowadziły do znacznych i długotrwałych powodzi w regionie. Rio Negro w Manaus (Brazylia) osiągnęło swój rekordowy poziom. Powodzie dotknęły również część Afryki Wschodniej, szczególnie Sudan Południowy.
Znacząca susza panuje już drugi rok z rzędu w części subtropikalnej Ameryki Południowej. Opady deszczu były znacznie poniżej średniej w dużej części południowej Brazylii, Paragwaju, Urugwaju i północnej Argentynie. Susza doprowadziła do znacznych strat w rolnictwie, pogłębionych przez wybuch zimna pod koniec lipca, który zniszczy wiele upraw kawy w Brazylii. Niski poziom rzek ograniczył również produkcję energii elektrycznej i zakłócił transport.
20 miesięcy – od stycznia 2020 do sierpnia 2021 roku – były najbardziej suchymi w historii południowo-zachodnich Stanów Zjednoczonych (ponad 10% poniżej poprzedniego rekordu). Prognozowana produkcja upraw pszenicy i rzepaku dla Kanady w 2021 roku jest od 30 do 40% poniżej poziomów z 2020 roku. Kryzys żywieniowy związany z suszą ogarnął część indyjskiej wyspy Madagaskar.
Źródło: Global Precipitation Climatology Center (GPCC), Deutscher Wetterdienst, Niemcy.
NASTĘPSTWA SPOŁECZNO-EKONOMICZNE
W ciągu ostatnich dziesięciu lat częstotliwość i intensywność konfliktów, ekstremalnych zjawisk pogodowych i wstrząsów gospodarczych przybrały na sile. W następstwie tych zdarzeń, dodatkowo zaostrzonych przez pandemię COVID-19, doszło do wzrostu głodu na świecie. Po szczytowym niedożywieniu w 2020 r. (768 mln osób), prognozy wskazywały na zmniejszenie się liczby osób zagrożonych głodem do około 710 mln w 2021 roku (9%). Jednak od października 2021 roku liczby w wielu krajach były już wyższe. Wzrost (19%) był głównie odczuwalny w grupach (IPC/CH faza 3 lub wyższa), które już cierpią z powodu kryzysu żywnościowego (z 135 milionów ludzi w 2020 r. do 161 milionów do września 2021 r.). Inną tragiczną konsekwencją tych wstrząsów była rosnąca liczba osób zagrożonych głodem i całkowitym załamaniem się środków do życia (faza 5 IPC/CH), głównie w Etiopii, Sudanie Południowym, Jemenie i Madagaskarze (584 tys. osób).
Ekstremalne warunki pogodowe w sezonie 2020/2021 zmieniły pory deszczowe, przyczyniając się do zakłóceń w rolnictwie na całym świecie. Ekstremalne zjawiska pogodowe w sezonie deszczowym 2021r. spotęgowały istniejące wstrząsy.
Kolejne susze w dużej części Afryki, Azji i Ameryki Łacińskiej zbiegły się z silnymi burzami, cyklonami i huraganami, co znacząco wpłynęło na źródła utrzymania i zdolność do powrotu do zdrowia po powtarzających się wstrząsach pogodowych.
Ekstremalne zdarzenia i warunki pogodowe, często zaostrzone przez zmianę klimatu, miały duży i zróżnicowany wpływ na przesiedlenia ludności oraz na podatność osób już przesiedlonych. Od Afganistanu po Amerykę Środkową susze, powodzie i inne ekstremalne zjawiska pogodowe uderzają w tych, którzy są najmniej przygotowani do regeneracji i adaptacji.
Ekosystemy – w tym ekosystemy lądowe, słodkowodne, przybrzeżne i morskie – oraz świadczone przez nie usługi podlegają wpływowi zmieniającego się klimatu. Ponadto ekosystemy ulegają degradacji w bezprecedensowym tempie, które zgodnie z przewidywaniami przyspieszy w nadchodzących dziesięcioleciach. Osłabione ekosystemy mają mniejszą zdolność do wspierania dobrostanu ludzi i tracą zdolności adaptacyjne do budowania odporności.
Pełny raport dostępny pod https://library.wmo.int/doc_num.php?explnum_id=10859
Oprac. Redakcja.
Zdjęcie główne: Sumit Dekavadiya | Unsplash
