Zmiana klimatu, którą obecnie obserwujemy, stanowi wyzwanie dla społeczeństw na całym świecie. Mimo podjętych działań zaradczych i prób spowolnienia negatywnych następstw globalnego ocieplenia, nie możemy być pewni efektów tego zbiorowego wysiłku. Dlatego ważnym elementem przygotowania ludności i gospodarki do już obserwowanych i spodziewanych skutków zmiany klimatu jest adaptacja klimatyczna, rozumiana jako zestaw rozwiązań i narzędzi, pozwalających łagodzić następstwa tych negatywnych zjawisk. W odpowiedzi na te wyzwania zespół ekspertów z IMGW-PIB, wraz z partnerami z Polski i Saksonii, opracował poradnik dla samorządowców, w którym przedstawiono efekty doświadczeń zebranych w trakcie realizacji projektu TRANSGEA i współpracy z lokalnymi przedstawicielami jednostek samorządu terytorialnego na pograniczu polsko-saksońskim.
Zgodnie z wpisaną do Konstytucji RP (i innych aktów prawnych) zasadą zrównoważonego rozwoju każda jednostka samorządu terytorialnego powinna wspierać rozwój społeczno-gospodarczy, oparty na poszanowaniu i zachowaniu równowagi przyrodniczej oraz podstawowych procesów przyrody, w celu utrzymania zasobów dla przyszłych pokoleń. Tymczasem w perspektywie globalnego kryzysu ekologicznego, jaki potęguje zmiana klimatu, niezbędna wydaje się modyfikacja obowiązującego paradygmatu rozwoju oraz wzięcie odpowiedzialności za świat, w którym żyjemy poprzez podjęcie aktywnych działań adaptacyjnych i mitygacyjnych.
Zmieniające się warunki klimatyczne będą powodowały zmiany w czterech sferach: społecznej, ekologicznej, ekonomicznej i infrastrukturalnej, które jednocześnie leżą w strefie wpływów samorządów. Dlatego działania poszczególnych jednostek samorządu terytorialnego (JST) w zakresie zarządzania środowiskowego muszą być rozszerzone o kontekst klimatyczny. Decyzje na poziomie zarówno gmin, powiatów, jak i województw powinny być podejmowane nie tylko w perspektywie bieżącej sytuacji, ale też z uwzględnieniem zmian określanych w prognozach zmiany klimatu. Wyniki prognoz klimatycznych sugerują bowiem, że musimy liczyć się ze wzrostem intensywności i częstości ekstremalnych zjawisk klimatycznych, które jak pokazują obecne doświadczenia, przynoszą duże straty finansowe i wpływają destabilizująco na funkcjonowanie gmin. Gotowość na wypadek klęsk żywiołowych może przyczynić się do obniżenia przyszłych wydatków na pokrywanie strat, a część podjętych działań już teraz może poprawić znacząco komfort życia mieszkańców. Ponadto wiele z działań sprzyjających klimatowi dodatkowo pozytywnie oddziałuje na poziom i stan bioróżnorodności.
Czym jest Poradnik?
Celem przyświecającym twórcom „Poradnika dla samorządowców” było przybliżenie możliwości zwiększenia adaptacyjności klimatycznej obszaru, jakim jest jednostka samorządu terytorialnego (JST). Skupiono się na wskazaniu działań adaptacyjnych w skali lokalnej, które nie są w stanie przeciwdziałać ekstremalnym zjawiskom pogodowym, ale pozwalają łagodzić obecnie obserwowane negatywne skutki zmiany klimatu. W myśl zasady „myśl globalnie, działaj lokalnie”, indywidualne zachowania mieszkańców gminy czy powiatu, takie jak np. oszczędzanie wody, gromadzenie deszczówki, używanie lnianych toreb zamiast plastikowych, ocieplenie budynku, wymiana pieca na wysokowydajny, wykorzystanie odnawialnych źródeł energii czy nasadzenia roślin nektarodajnych, mogą pozytywnie wpłynąć na klimat i komfort życia danej społeczności.
Do kogo jest kierowany?
Poradnik jest przeznaczony dla pracowników administracji samorządowej (np. zajmujących się ochroną środowiska i edukacją), a także osób zainteresowanych realizacją działań przynoszących korzyść lokalnemu obszarowi. Skuteczna ochrona środowiska, w tym adaptacja do zmian klimatu, wymaga świadomego zaangażowania, jak największej liczby obywateli w działania na rzecz środowiska, ale szczególną rolę mogą odegrać osoby nadzorujące i odpowiadające za realizację działań adaptacyjnych w urzędzie. Celem zagadnień omówionych w poradniku jest podniesienie świadomości lokalnych decydentów, osób zajmujących się zagadnieniami związanymi z ochroną środowiska w zakresie oceny skutków, jakie niesie zmiana klimatu oraz efektywności działań adaptacyjnych planowanych lub realizowanych w gminie. Tak przygotowana kadra nie będzie stanowić bariery we wdrażaniu rozwiązań adaptacyjnych, lecz będzie stanowić o sukcesie tych działań.
http://www.transgea.eu/files/poradnik_dla_samorzadowcow.pdf
Co zawiera?
Poradnik to kompendium wiedzy, w którym wyjaśniono szereg pojęć związanych nie tylko ze zmianą klimatu, ale także mitygacją, czyli ograniczaniem skali i tempa globalnego ocieplenia, oraz adaptacją do nowych warunków środowiskowych. Omówiono w nim skutki zmiany klimatu w aspekcie termiki, opadów atmosferycznych, zasobów wodnych, bioróżnorodności, czy zdrowia oraz przedstawiono liczne przykłady skutków ekstremalnych zdarzeń pogodowych, które miały miejsce w obszarze pogranicza polsko-saksońskiego.
W opracowaniu przybliżono pojęcie podatności oraz potencjału adaptacyjnego. Analizy uzupełniono o ocenę ryzyka, rozumianego jako prawdopodobieństwo zaistnienia określonych skutków w sektorze o niewystarczającej odporności. Znając sektory, które najpilniej wymagają podjęcia działań adaptacyjnych, można wskazywać propozycje działań adaptacyjnych. Pokreślono, że część prac, jak opis zagrożeń klimatycznych i prognoz zmian klimatu czy ocena wrażliwości uwzględniająca wieloaspektowe analizy sektorów, powinna opierać się na twardych danych (m.in. wieloletnich danych meteorologicznych) i ich analizie wspartej współpracą z instytutami badawczymi.
W kolejnych krokach, tj. analizie podatności, potencjału adaptacyjnego, odporności czy ryzyka, wskazana jest ścisła współpraca osób znających lokalne warunki. Wówczas urzędnicy i interesariusze (lokalne społeczności) stają się kluczowymi uczestnikami procesu opracowywania i konsultowania działań adaptacyjnych. Ich wiedza, doświadczenie mogą pozwolić na dobór najlepszych, najefektywniejszych i najpilniejszych działań adaptacyjnych.
Zastosowanie praktyczne
Zrealizowane w ramach projektu TRANSGEA działania adaptacyjne stanowią przykład praktycznych rozwiązań w skali lokalnej (małej) i niskobudżetowej (mikroadaptacje). W części aktywności uczestniczyli seniorzy oraz młodzież szkolna z nauczycielem. Takie podejście łączy pokolenia i zwiększa spójność socjalną mieszkańców, budując poczucie sprawczości i odpowiedzialności. Ponadto wkład pracy własnej sprawia, że przykładają oni większą wagę do ochrony i dbałości o takie miejsca w przyszłości (np. wiosenne i jesienne zabiegi pielęgnacyjne przy roślinności).
Informacje na temat rozwiązań i działań adaptacyjnych wykonanych w projekcie TRANSGEA zebrano i przedstawiono w publikacji „Katalog działań z przykładami dobrych praktyk”. W opracowaniu znalazły się m.in. opisy przedsięwzięć retencjonowania wody opadowej oraz podniesienia poziomu bioróżnorodności.
IMGW-PIB w ramach mikroadaptacji zdecydowało się na zakup i instalację trzech automatycznych stacji pozwalających na pomiar temperatury powietrza, opadu i warunków wietrznych. Aparaturę zamontowano na obiektach użyteczności publicznej w Przewozie, Leśnej i Lwówku Śląskim. Lokalne stacje meteorologiczne angażują uczniów i pracowników urzędów gmin w pomiary i analizę wyników oraz pozwalają im samodzielnie wyciągać wnioski i omówić spostrzeżenia o zmienności parametrów pogodowych na tle wieloletnich warunków klimatycznych.
Projekt TRANSGEA „Transgraniczna współpraca w zakresie lokalnych działań adaptacyjnych do zmian klimatu” prowadzony był w okresie lipiec 2018 – czerwiec 2020 przez Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej – Państwowy Instytut Badawczy (lider) oraz partnerów: GÜSA e.V., SAPOS gemeinnützige GmbH, Fundację Ekologiczną Zielona Akcja i Fundację Natura Polska. Projekt realizowany przy udziale środków EFRR (INTERREG Polska-Saksonia) oraz dofinansowaniu Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej we Wrocławiu.
http://transgea.eu/home,1.html
Szczegółowe informacje o wynikach analiz danych klimatycznych i projekcjach zmiany klimatu w obszarze wsparcia Programu Współpracy INTERREG Polska-Saksonia 2014-2020 zawarto w stworzonej w ramach projektu TRANSGEA broszurze „ZMIANY KLIMATU W OBSZARZE WSPARCIA” http://www.transgea.eu/files/zmiany_klimatu_w_obszarze_wsparcia_wersja_dostepna.pdf
Szczegółowe informacje o wynikach oceny wrażliwości istotnych sektorów występujących w obszarze wsparcia Programu Współpracy INTERREG Polska-Saksonia 2014-2020 zawarto w stworzonej w ramach projektu TRANSGEA broszurze „MAPA OCENY WRAŻLI-WOŚCI. ZARYS METODYKI” http://www.transgea.eu/files/transgea_mapa_wrazliwosci_metodyka_pl_de.pdf
Szczegółowe informacje o mikoradaptacjach wykonanych w obszarze wsparcia Programu Współpracy INTERREG Polska-Saksonia 2014-2020 zawarto w „KATALOGU DZIAŁAŃ Z PRZYKŁADAMI DO-BRYCH PRAKTYK” http://www.transgea.eu/files/download/katalog_dzialan_katalog%20der%20masnahmen.pdf
Zdjęcie główne: Clark Tibbs | Unsplash
Iwona Lejcuś
Doktor nauk rolniczych w dziedzinie kształtowania środowiska, adiunkt w Zakładzie Badań Środowiskowych w IMGW-PIB. Zajmuje się głównie zagadnieniami związanymi z ochroną środowiska, gospodarką wodną, hydromorfologią i adaptacjami do zmian klimatu.
Iwona Zdralewicz
Doktor nauk rolniczych w dziedzinie kształtowania środowiska, adiunkt w Zakładzie Badań Środowiskowych w IMGW-PIB. Zajmuje się głównie zagadnieniami związanymi z ochroną środowiska, gospodarką wodną w obszarach antropogenicznie przekształconych oraz adaptacjami do zmiany klimatu.
Mariusz Adynkiewicz-Piragas
Doktor inżynier, Kierownik Zakładu Badań Środowiskowych, od 2001 roku adiunkt IMGW-PIB. Specjalista w zakresie hydromorfologii koryt rzecznych, kształtowania i ochrony środowiska oraz gospodarki wodnej. Ekspert w obszarze hydrologii i gospodarki wodnej na wodach granicznych. Kierownik licznych projektów międzynarodowych w, tym dotyczących adaptacji do zmian klimatu.
Marzenna Strońska
Starszy specjalista IMGW-PIB. Zajmuje się tworzeniem i prowadzeniem baz danych, w tym baz GIS, zastosowaniem i wdrażaniem narzędzi GIS w pracach naukowo-badawczych i komercyjnych realizowanych w Zakładzie Badań Środowiskowych.
Bartłomiej Miszuk
Doktor nauk o Ziemi, klimatolog, adiunkt w Zakładzie Badań Środowiskowych w IMGW-PIB. Zajmuje się problemami związanymi z warunkami biometeorologicznymi, zmianami klimatu, monitoringiem opadów atmosferycznych i adaptacjami do zmian klimatu.
Agnieszka Kolanek
Doktor nauk technicznych w zakresie inżynierii środowiska, absolwentka Wydziału Inżynierii Środowiska Politechniki Wrocławskiej. Zajmuje się zagadnieniami monitoringu jakości opadów atmosferycznych i środowiska wodno-glebowego oraz zadaniami z zakresu gospodarki wodnej w odniesieniu do bieżącego stanu środowiska, jak również analizą potencjalnych zmian i koniecznych adaptacji związanych ze zmianami klimatu.
